КЕНТАУ: ШАРУАҚОЖАЛЫҚТАР ЖАЗҒЫ ӨНІМДЕРІН ЖИНАЙ БАСТАДЫ

Кентау қаласы ауылшаруашылыққа бейім шаһар. Бүгін де ауылдағы шаруақожалықтар жазғы өнімдерін жинай бастады. Соның бірі бірнеше жыл қатарынан мол өнім жинап келген «Тажиддин ата» шаруақожалығы.
Жалпы, аумағы бес гектарды құрайтын қарқынды бау-бақшада алманың бес түрлі отырғызылған. Аталған шаруақожалық 2016 жылы іске қосылған. Сол кезеңде бау-бақшаға жаздық алманың 3 түрінен 4 мың көшеті егілсе, күзгі алманың 2 түрінен 6 мың түп ағашы отырғызылған.
Бұл кәсіп түрі отбасылық шаруашылыққа айналған. Отбасы мүшелерінен бөлек, басқа да ауыл тұрғындарын жұмыспен қамтып отыр. Биылдың өзінде 100 тоннадан аса өнім алуды жоспарлауда. Болашақта жер көлемін 20 га дейін ұлғайтып, жеміс түрін көбейтуді жоспарлап отыр.
Жалпы, бұл жемісті жақсы көрмейтін адам жоқтың қасы шығар. Оның сан алуан түрі бір-біріне өте ұқсас болғанымен, дәмі бөлек. Адамдардың тамаққа қолданатын жемістерінің 4/5 бөлігін алма құрайды екен. Шырынынан шарап, сусын дайындалады, жемісін емдік дәрі ретінде де, адам организмін ауыр металл заттардан тазалауға, қан бұзылу және жүрек ауруларын емдеуге қолданады. Сондай-ақ, ол тамақ, кондитер және иіс су өнеркәсібінде қолданылады. Күнделікті тағамға, салаттарға қосып пайдаланады. Денсаулыққа пайдасы мол. Оны ежелден ем-дәмдік тағам ретінде және ас қорытуы бұзылуын реттейтін амал ретінде қолданған. Дәрумен жетіспегенде, безгекке қарсы да жеген. Тәнге күш беріп, ағзаның әртүрлі аурулармен күресуіне көмектеседі. Сырқатқа шалдыққандарға да, сау адамдарға да пайдалы.
Жасылының құрамында қант мөлшері аз, сол үшін қант диабетімен ауыратын науқастарға алманың осы түрін ұсынады. Ал қызыл түрінен алшақ болған дұрыс дейді. Оған қоса, жасыл алма майлы асты тез қорытады. Қызыл алманың құрамындағы калория жасыл алмадан сәл жоғары. 100 грамм қызыл алмада 45-50 килокалория бар. Оның жұмсақ, қатты әрі тәтті сорттары кездеседі. Олардан тәтті джем, тосап, жеміс салатын жасауға болады.
Алма тасымалдауға, сақтауға жарамды, тағамдық заттарға бай, дәмді келеді әрі жақсы өңделеді.
Құрамында А, С, В1, В2, Р, Е дәрумендері бар. Ал ең бастысы темірге бай. Темір қан айналымы жүйесіне өте қажет. Ол жүрек, бауыр, бүйрек, асқазан, ішек жолдарының жұмыстарын жақсартады. Бактерия мен әртүрлі вирустардан сақтану үшін күніне бір алма жеу қажет.
1. Алма қандағы холестерин деңгейін төмендетеді және атеросклероздың дамуына жол бермейді.
Құрамында пектин мен өсімдік талшығының жоғары болуына байланысты алма қандағы холестерин деңгейін төмендетеді. Бір қабығы бар алманың құрамында 3,5 г талшық бар, бұл адамның күнделікті қажеттілігінің 10% -нан астамы. Аршылған алмада 2,7 г талшық бар. Ерімейтін талшық молекулалары холестеринге қосылып, оны денеден шығаруға көмектеседі. Осылайша, олар холестеринді бляшкалармен қан тамырларының бітелу қаупін азайтады.
Сонымен қатар, пектин қан тамырларының қабырғаларын нығайтады және тамырлы атеросклероздың дамуын болдырмауға көмектеседі.
Күніне 2 алма жеу холестерин деңгейін 16%-ға төмендетеді. Ал, оған қоса, күніне 1 бас пияз жеп, 4 кесе көк шай ішсеңіз, инфаркт қаупі 32%-ға төмендейді.
2. Алма ас қорытуды қалыпқа келтіруге көмектеседі
Жоғарыда біз айтқан диеталық талшық қандағы холестерин деңгейін ұстап тұруға ғана емес, сонымен қатар іш қатудың алдын алады. Пектин диареямен күресуге көмектеседі. Пектин ішекте токсиндер мен уларды сіңіреді, перистальтиканы (жиырылуын) ынталандырады, ашыту процестерін және өт тастарының пайда болуын болдырмайды.
Алма ас қорытуды жеңілдететін жақсы табиғи құрал болып саналады. Және олардың құрамындағы жоғары G дәруменінің арқасында олар тәбетті арттыру үшін қолдануға жарамды.
Жүрек айнуы мен құсудың алдын алу үшін алма жеуге жақсы.
3. Алма витамин тапшылығына (гиповитаминоз) пайдалы.
Алма дәрумендер мен микроэлементтер көп болғандықтан, дәрумен тапшылығы мен анемияға қолданылады. Қышқыл алманың шырынынан анемияға қолданылатын алма қышқылының темір сығындысы алынады.
Алма шырынында көптеген қан түзетін элементтер бар – темір және марганец. Оның құрамында оңтайлы пропорцияда калий, натрий және кальций бар, сондықтан ол жүрек-тамыр жүйесін жақсы нығайтады.
4. Алманың жалпы күшейтетін әсері бар
Алманың жалпы күшейтетін әсері бар және дененің радиацияға төзімділігін арттырады. Олар иммундық жүйені нығайтады.
Алма шырыны жақсы жалпы күшейтетін әсерге ие. Бұл спорттық өмір салтын жүргізетіндерге, сондай-ақ ақыл-ой жұмысы бар адамдарға және отырықшы өмір салтын жүргізетіндерге өте пайдалы.
Қанттардың (негізінен фруктоза) және органикалық қышқылдардың жоғары мөлшері метаболизмді қалыпқа келтіруге және физикалық белсенділіктен кейін денені қалпына келтіруге көмектеседі.
Алма шырыны инфарктпен ауырған науқастарға өте пайдалы және қалпына келтіру кезеңінде көмектеседі. Бірақ жаңа сығылған алма шырынында кездесетін көптеген пайдалы заттар ұзақ сақталмайтынын (1-2 сағат), ал өнеркәсіптік оралған шырын мен компотта олар мүлде сақталмайтынын есте ұстаған жөн.
5. Алма қант диабетіне пайдалы
Алмада қанттың көп болуына қарамастан, олар қант диабетімен ауыратындар үшін пайдалы, өйткені алмадағы қант негізінен фруктоза болып табылады және ол қандағы қанттың көптігін тудырмайды (гипергликемия деп аталады).
6. Алма зат алмасуды қалыпқа келтіреді
Алма метаболизмді қалпына келтіреді, тұз балансын қалыпқа келтіреді, денені жасартуға және қартаю процесін бәсеңдетуге көмектеседі.
Алманың целлюлозасы операциядан өткен науқастар үшін пайдалы. Ол дененің тігістерді тез сауықтыру қабілетін және оның иммундық белсенділігін арттырады.
7. Алма миға пайдалы
Алманың құрамындағы фосфор макроэлементтері мидың жұмысын ынталандырады және жүйке жүйесін нығайтады. Сондықтан, ұйқысыздықтан зардап шегетін болсаңыз, ұйықтар алдында бір алма жеп немесе бір стақан алма шырынын ішіп көріңіз.
Қыңқылдаған балаға алма шырынын беру пайдалы – ол тыныштандыратын әсерге ие.
8. Алма рак ауруынан қорғайды
Алма қабығында антиоксидант кверцетиннің көп мөлшері бар, ол С дәруменімен бірге бос радикалдардың денеге зиянды әсерін болдырмайды.
Пектин және ерімейтін талшықтар да ісікке қарсы әсер етеді. Олар іш қатудың алдын алады және денеден зиянды заттарды кетіреді. Осылайша, олар тазартылған, табиғи емес тағамды шамадан тыс тұтынудан туындаған заманауи өркениеттің қасіреті – тоқ ішек қатерлі ісігінің даму ықтималдығын азайтады.
9. Алманың дезинфекциялық қасиеті бар
Алма фитонцидтері дизентерия қоздырғыштарына, алтын стафилококкқа, протейге, А тұмауы вирустарына қарсы белсенді. Фитоцидтердің микробқа қарсы белсенділігі жемістің шетінен орталыққа қарай жоғарылайды.
Алма антитоксиндік қасиеттерді көрсетеді, ауыз қуысын дезинфекциялайды, тістерді кариестерден қорғайды және жағымсыз иісті кетіреді. Сонымен қатар, піскен жемістермен салыстырғанда піскен жемістердің дезинфекциялық қасиеттері жоғары.
10. Алма ағзаны қалдықтар мен токсиндерден тазартады
Пектиндер денеден ауыр металл тұздарын (мышьяк, қорғасын) байланыстырады және шығарады.
Алма несеп қышқылының түзілуіне жол бермейді. Сондықтан олар подагра мен созылмалы ревматизмге пайдалы. Диуретикалық әсерінің арқасында алма ағзадан зиянды заттарды кетіруге де көмектеседі.
Алма құрамында хлороген қышқылы бар, ол пектинмен бірге қымыздық қышқылының тұздарын – оксалаттарды денеден шығаруға көмектеседі.
Білу жақсы…
Алманы жаңа піскен жеген дұрыс, өйткені олардың құрамындағы С дәрумені ауада тез тотығады. Сонымен қатар, олардың өзінде С витаминін тотықтыратын заттар бар. Ал термиялық өңдеу бұл заттардың жойылуына және ағзадағы С витаминінің төмендеуіне әкеледі.
Алманың қабығын кесіп алмауға тырысыңыз, өйткені бұл жерде оларда пектин мен талшық көп.
Шіріген жемістерді жеуге болмайды, тіпті олардағы шіріктерді кесіп тастасаңыз да. Ұрықтың әрең байқалатын зақымдануының өзінде уланулар түзіледі – митоксиндер, олар ұрықтың бойына таралады. Митотоксиндер жүрекке, бауырға зиянды әсер етеді және қатерлі ісікке ықпал етеді.
Алма барлығына пайдалы ма?
Кейбір аурулар үшін алманың әртүрлі сорттары қарсы болуы мүмкін.
Мысалы, асқазан жарасы, он екі елі ішек жарасы және жоғары қышқылдығы бар гастритпен ауыратын науқастар үшін қышқыл алма сорттары қарсы. Ойық жарасы бар адамдар шикі алманы мүлде жеуге болмайды – оларды пісірілген немесе суланған алмамен ауыстырған дұрыс. Бұл жағдайда қабығы аршылып, үгітілген жасыл алма гастритке ем ретінде қолданылады.
Егер сіз колит немесе уролития туралы алаңдасаңыз, онда алма пюре түрінде жақсы тұтынылады.
Ғалымдардың зерттеуі бойынша әрбір қазақстандық тұтыну нормасына сай жылына орта есеппен 15 келі алма жеуі керек. Алайда, қазіргі уақытта бұл көрсеткіш, төмен, шамамен 10 келі ғана тұтынудамыз және оның басым бөлігі импорттық алма. Халқымызды қажетті
алмамен қамтамасыз ету үшін жылына 270 мың тонна алма өндірілуі тиіс. Қазір біз қажетті мөлшердің 60 пайызын ғана өндірудеміз. Жалпы, біздегі алма бақ алқаптарының көлемі 34 мың гектарға жуық. Бұл көрсеткішті екі есеге ұлғайту үшін сапасы жоғары 3 млн көшет отырғызу керек екен.
Әлем нарығына шолу жасаған сарапшылар жыл сайын алма экспортының көлемі 1,5% өсіп отырғанын айтады. Алма экспортында Қытай көшбасшы саналады. Көршіміз бұдан бір жылда 1,5 млрд доллар табыс табады. 900 мың доллардан табыс табатын АҚШ пен Италия екінші-үшінші орынды бөліссе, одан кейін Түркия, Польша, Франция мен Чили орналасқан. ТМД елдері арасында Әзербайжанның көрсеткіші жоғары. Әзербайжаннан кейін әлемдік экспортта Беларусь, Украина, Ресей және Өзбекстан тұр. Қырғыз ағайын да қара жаяу емес – 52-ші орында. Біздің елдің бағбандары да өнімдерін экспортқа шығарып отыр. Десе де, алманың отаны саналатын Қазақстан тізімде 76-шы орынды қанағат тұтқан. Деректерге сенсек, бізде өсетін алманы шетелдіктер күнібұрын сатып алады екен. Мысалы, Ресей мен Біріккен Араб Әмірліктері Алматы апортының бір жылдық қорын сатып алған. Алатау баурайында, Алматы төңірегінде өсірілетін алманың ерекше дәмі мен иісі шетелдерге әлдеқашан танылған. Жақсы дүниеміз сыртқа кетіп жатқаннан кейін, амал жоқ шетелдің дәмсіз де нәрсіз жемісін қанағат тұтуға тура келеді.
Жоғарыда келтірілген норманы орындауға алманың жетіспеушілігі емес, оның бағасы жоғары болуы кедергі келтіруде. Қазақстанға алма импорттап отырған негізінен Қырғызстан, Өзбекстан, Польша және Қытай елдері. Шекара асып, талай қолдан өтіп келген өнім болғандықтан оның бағасы арзан болмайтыны түсінікті. Сырттан келетін импорттық алмаға тосқауыл қою үшін жергілікті өнімді көбейту қажет. Оған біздің елдің әлеуеті толығымен жетеді. Айта кетейік, өткен жылы елімізде бағбандықты дамытудың салалық бағдарламасы қабылданды. Сол бағдарлама бойынша 2027 жылы бау-бақша аумағын 45 мың гектардан 92 мыңға ұлғайту керек. Бізде алма өсіруші шаруаларға арнайы инвестициялық субсидия бөлінеді. 1 гектар жерге алма отырғызуға жұмсалатын шығынның 40 процентін Ауыл шаруашылығы министрлігі өтейді. Бұл шаруалар үшін айтарлықтай жақсы қаржылық қолдау.
Зерттеуіміздің нәтежиесі бойынша Қазақстандағы алма өсірушілердің басым бөлігін Алматы, Жамбыл және Түркістан облыстарының бағбандары құрайды.
Сонымен қатар жуырда ғана әлемді ауызына қаратып жүрген ғалымдардың «Қызыл алма» туралы пікірі қоғамды екіге бөлген болатын. Олардың болжамы бойынша қызыл алма түгелдей жойылады делінген болатын.Дегенмен, ол тек болжам ғана. Бәрі генге байланысты. Қызыл алманың гені мықты, мысалы біздің жерде өсетін «Сиверс» сор­ты мыңдаған жылдардан бері табиғаттың түрлі ауытқуларына төтеп беріп келеді. Бұл сорт әлемге әйгілі Алматы апортының атасы…
ҚАРҚЫНДЫ БАҚ ДЕГЕН НЕНІ БІЛДІРЕДІ?
Будандастырылған көшеттер егілген, екі-үш жылда өнім беретін алма бағы осылай аталады екен. Сонымен қатар бұл бақтар израильдік тамшылату технологиясымен суғарылады.
Сонымен қатар, алмаға қатысты және бір жаңалықтармен бөліскенді жөн көрдік.
АҚШ-та тоңазытқышта бір жыл сақталса да, бүлінбейтін жаңа алма сорты сатылымға шықты. BBC агенттігінің хабарлауынша, жаңа сортты шығаруға 20 жыл жұмсалыпты. «Cosmic Crisp» деген атау берілген алманы Вашингтон штаты университетінің ғалымдары «Honeycrisp» және «Enterprise» гибрид сорттарынан алғаш рет 1997 жылы шығарған екен. Вашингтон штатының фермерлері бұл сортты алдағы 10 жыл бойы өздері ғана өсіруге құқық алған. Алма тоңазытқышта 10-12 ай сақталғанда өзінің түсі мен дәмін баяу жоғалтады.
Ал енді осы жеміске қатысты қызықты деректерді оқи отырыңыз. Алма ежелгі гректер мен римдіктердің сүйікті жемісі болған. Адам организмі үшін ең пайдалы антиоксиданттар оның қабығында болады. Адамзат оны тағам ретінде біздің дәуірімізге дейінгі кезеңнен бері пайдаланып келеді. Бұған археологиялық қазбалар дәлел. 1647 жылдан бері өнім беріп келе жатқан ең «кәрі» алма ағашы АҚШ-тың Манхэттен қаласында өседі. Осы жылы АҚШ-тан экспортталған ең алғашқы алма сорты «Ньютон Пиппин» деп аталды.
Түрлі сорттағы алмалардың дәнегінің саны да әртүрлі болып келеді. Бұл жеміс салмағының төрттен бірі ауадан құралады. Сондықтан, суға батпайды. Егер бір ағаштың дәнінен 100 алма ексеңіз, түрліше өсіп шығады. Әлемде 7500-ден астам сорты өсіріледі. Күн сайын жаңасының дәмін татып көру үшін адамға 20 жылдан астам уақыт қажет. Құрамында майлар мен холестериндер жоқ және ол – жасұнық көзі. Орта есеппен бір алмада адамға керек өсімдік талшықтарының 4,5 грамм мөлшері бар. Оның шие тәрізді кішкентай, грейпфрут сияқты үлкен түрлері өседі. Алма ағашы 100 жылдан аса жеміс береді. Ой белсенділігін арттыратын бор микроэлементіне бай. Дәндерінде, қауіпті заттек, цианид аздаған мөлшерде кездеседі. Алғашқы жемісін беру үшін 4-5 жыл уақыт керек. Әдетте бақтарда аласа алма ағаштары өсіріледі. Себебі, аласа ағаштарды күту, жемісін жинау оңайырақ. Орта есеппен адам жыл сайын 65 дана алма жейді.
Алма құрамындағы қышқыл тіс ағартатын құрал жасап шығаруда қолданылатын химиялық зат. тіс кіреукесіндегі дақтардан арылуға көмектеседі. Алманың құндылығы, басқа нәрселермен қатар, олардың бізге жыл бойы қол жетімді болуында. Халық даналығы: «Күніне бір алма сізді дәрігерге бару қажеттілігінен арылтады» дейді.