Кентау қаласы құс шаруашылығын дамыту бағыты бойынша 284 пайызға, балық шаруашылығын дамыту бағытын 132 пайызға орындап, алдынғы орынды иеленді.
Ауыл шаруашылығы саласында өткен жылы 13,3 млрд теңгенің өнімі өндірілген. Егін шаруашылығында 7,8 млрд теңгенің өнімі өндіріліп, 2,5 мың гектарға ауыл шаруашылығы дақылдары егілген. 3 агроқұрылымда қосымша 80 гектарға тамшылатып суғару әдісі ендіріліп, тапсырма 100 пайызға орындалған. Ауыл шаруашылығы өнімінің 5,4 млрд теңгесі мал шаруашылығында өндірілген.
ҚР Президенті ауылдарды дамытуға ерекше назар аударуды тапсырған болатын. Осы бағытта өткен жылы «Ауыл аманаты» жобасы іске қосылды. Жобаның мақсаты – ауыл халқының табысын арттыру, тұрғындардың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған. Аталған жоба бойынша Кентау қаласынан Қарнақ, Хантағы ауылдары енді. 2023 жылы «Ырыс» МҚҰ-дан 92 жоба қаржыландырылды. Бағдарлама аясында атаулы әлеуметтік көмек алушыларға 5 жоба ұсынылып, 26,6 млн теңгеге толық қаржыландырылды. «Ауыл аманаты» бағдарламасы бойынша биыл 477 млн теңгеге 97 жобаны іске асыру жоспарланып отыр. Нәтижесінде 194 жаңа жұмыс орындары ашылады деп күтілуде. Айта кетейік, сала зерттеушілері құс шаруашылығы сала ретінде шамамен 4000 жыл бұрын Үндістанда пайда болған деп болжайды. Онда үйде өсірілген тауықтардан барлық басқа тұқымдар пайда болды деген болжам бар. Бүгінгі таңда құс шаруашылығы ауыл шаруашылығының перспективалы бағыты болып табылады. Ол қысқа мерзімде халықты өніммен қамтамасыз етіп, пайда табуға қабілетті.
Алғашқы құстар қаздарды атайды. Тек олардан кейін адам тауық өсіруді үйренді. Кейіннен үйге үйретілген құстар қатарына үйректер, мысыр тауықтары, түйетауық және бөденелер қосылды. Құс өсіру экономикалық және тұтынушылық тұрғыдан өте тиімді кәсіп. Құс шаруашылығының барлық өнімдері ет, жұмыртқа немесе қауырсын, мамық, сүйек, сіңір және т.б. сияқты қосымша өнімдер болсын, пайда әкеледі. Даусыз артықшылықтарға құстардың үлкен өнімділігін және тез жетілуі жатады.
Инновациялық технологиялар бүгінде құс шаруашылығы саласында тиімді бизнес ашуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, осы саланың өнімдеріне сұраныс күн сайын артып келеді.
Мемлекет үшін құс шаруашылығын дамытудың артықшылықтары да айқын. Бұл шағын және орта бизнесті дамыту, жаңа өткізу нарықтары, жұмыс орындарымен, сапалы өніммен қамтамасыз ету. Ғылыми анықтамаға келетін болсақ, құс шаруашылығы ет пен жұмыртқаны, сондай-ақ осы қызметтің қайталама өнімдерін (қауырсындар, мамық материалдар, сүйектер, тамшылар) алу үшін құс өсіруге бағытталған ауыл шаруашылығы саласы ретінде сипатталады.
Құс шаруашылығы мақсатына қарай екі түрге бөлінеді – ет және жұмыртқа. Ет өндіру үшін ет тауықтары, үйректер, қаздар, күркетауықтар өсіріледі. Ал тағамдық жұмыртқаны алу үшін жұмыртқа тауықтары, сондай-ақ бөдене бар. Мамық пен қауырсын жеңіл өнеркәсіпте қолдануға өте жақсы. Ет-сүйек ұнын алу үшін өндіріс қалдықтары бар. Тамшылар өсімдік шаруашылығы үшін органикалық тыңайтқышқа өңделеді.
Құс етінің барлық түрлері ет құс шаруашылығына жарамды. Бройлерлер әсіресе танымал-жасанды жолмен өсірілген тауық тұқымы. Олардың еті керемет қасиеттерге ие. Сонымен қатар, қарапайым тауықтармен салыстырғанда, бройлерлер барлық құстар арасында тез салмақ жинау бойынша чемпион болып саналады.
Тауықтардың арасында мысыр тауығы да ерекшеленеді. Бұл тауықтардың етті тұқымы. Бұл құстың еті шіл етіне ұқсас. Бұл сіңімді және нәзік, осы үшін мысыр құстарын құс өсірушілер бағалайды. Кұс өсірушілер, салмақ бойынша көшбасшы күркетауықты қуана өсіреді. Ересек күркетауықтың салмағы 20-25 кг-ға дейін жетеді. Қаздар да құс өсірушілер арасында аса танымал. Етпен қатар құстардың осы тұқымының қауырсындары мен мамықтары өте танымал. Бөдененің еті мен жұмыртқасының диеталық қасиеттері оларды әсіресе соңғы жылдары нарықта танымал етті.
Жұмыртқа құс шаруашылығына келетін болсақ, қазір елімізде ірі өнеркәсіптік құс фабрикаларының саны өсіп келе жатқанына қарамастан, халықтың жеке қосалқы шаруашылықтар мен органикалық фермалардан алынған табиғи жұмыртқаларға деген қызығушылығы байқалады. Адамдарды өсу белсендіргіштері мен антибиотиктерді қолданбай құстарды табиғи жемде өсіру қызықтырады. Осыған байланысты, мамандар шағын құс фермаларын ашу өте тиімді болуы мүмкін деп санайды, өйткені табиғи өнімдерге сұраныс бизнес-мейрамханалар мен бөлшек сауда желілерінен де байқалады.
Сарапшылардың айтуынша, бүгінгі таңда мұндай органикалық өнімдерге сұраныс қана емес, сонымен қатар мұндай органикалық өнімдердің бағасы өнеркәсіптік құстарға қарағанда әлдеқайда жоғары. Құс шаруашылығының тауық бағытының артықшылықтарының ішінде құстарды күту мен тамақтандырудың қарапайымдылығы, тауықтан алынған өнімдердің әмбебаптығы мен халықтың барлық топтарына қолжетімділігі аталады.
Мамандар ең болмағанда қосалқы құс шаруашылығымен айналысу пайдасына қарай, мысалы, ІҚМ өсірумен салыстырғанда, құстарды ұстауға салыстырмалы түрде аз қаржылық шығындар келтіреді.
Құс шаруашылығының қазіргі дамуына қатысты әртүрлі пікірлер бар, біреу ұсақ құс шаруашылықтарын ұлғайтумен айналысу керек деп болжайды, ал біреу болашақты жаңа жабдықтар мен технологиялары бар органикалық фермаларда көреді. Қалай болғанда да, АӨК-тегі құс шаруашылығы қазір сатылатын өнімнің өсу қарқыны мен көлемі бойынша жетекші орындардың бірін алатындығын мойындау керек.
Әлемдік нарық көшбасшыларына келетін болсақ, бүгінгі таңда құс етінің негізгі өндірушілері Қытай, АҚШ, Бразилия және Ресей болып табылады. Күркетауық етін өндіру бойынша АҚШ, Германия, Бразилия көш бастап тұр. Үйректердің, қаздардың және мысыр құстарының етін Қытай, Франция және Венгрия қамтамасыз етеді. Әлемдегі негізгі жұмыртқа өндірушілер Қытай, АҚШ, Үндістан, Мексика, Ресей және Жапония. Құс етін тұтыну саны бойынша әлемде бірінші орынды Біріккен Араб Әмірліктері алады. Ал балық шаруашылығына келер болсақ соңғы бес жылда Қазақстанда өсірілетін балық жеті есе көбейген. Мемлекеттің кәсіпкерлік шығындарын өтеуі өндірістік қуаттың артуына ықпал етті.
Қазақстанда бесінші жыл қатарынан тауарлық балық өсіру қарқынды көбейіп келеді. 2017 жылдан бастап жасанды жолмен балық өсірушілер жыл сайын жаңа өндіріс рекорд орнатып келеді. Бес жыл бұрын өсірілетін балықтың жылдық көлемі 2,7 мың тонна болса, 2022 жылдың аяғында 7 есе көбейіп, 19,2 мың тонна жетті.
Былтырғы жылды 2021 жылмен салыстыратын болсақ, жылдық динамика да айтарлықтай жақсы: 28,9% көбейген. Соған қарамастан, балық шаруашылығының жалпы көлемі ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі (ЭГТРМ) белгілеген межеге жеткен жоқ. Шенеуніктер 2022 жылдың соңына дейін балық өсірушілер сатуға 22,7 мың тонна балық өсіреді деп үміттенген.
ЭГТРМ 2020–2024 жылдарға арналған даму жоспарына сәйкес 2024 жылдың соңына қарай балық өсіруді екі есеге ұлғайтып, 42,3 мың тоннаға жеткізу керек. Саланы дамытудағы осындай күрт серпілістер үшін мемлекет тарапынан мемлекеттік қолдаудың жақсы базасы дайындалғанын мойындаған жөн. Министрліктің мәліметінше, өңдеу өнеркәсібіндегі бизнес жобаларға салық 70% төмендеген. 2021 жылдың шілдесінен бастап балық тұқымы, дәрі-дәрмек құнының 50%-ы, жем құнының 30%-ы субсидияланады. 2022 жылдың маусымынан бастап акваөсіру үшін машиналар мен жабдықтарды сатып алуға жұмсалған инвестициялық шығындардың 25%-ы қайтарылып жатыр.
Былтыр саладағы кәсіпкерлерді мемлекеттік қолдауға 1,1 млрд теңге қарастырылған. Оның 373,1 млн теңгесі субсидияға, 749,8 млн теңгесі инвестициялық шығындарды өтеуге кеткен. Бұл ЭГТРМ сарапшыларының деректер.
Елімізде 380 балық шаруашылығы жұмыс істейді, бұл екі жыл бұрынғыдан 2 есе артық. Оның басым бөлігі — 291-і — көл-тауарлы шаруашылықтар. 60 кәсіпорын тоған шаруашылығы түрінде, 13 кәсіпорын торлы балық өсірумен айналысады. 16 бизнес жоба технологиялық күрделі айналымды сумен жабдықтау жүйесін пайдалана отырып және бассейндік шаруашылықтарда балық өсіруге бағытталған. Өнеркәсіптік өсіруге арналған балықтардың негізгі түрлері бекіре, тұқы, форель, албырт, тілапия, табан және т. б.
Өңірлер арасында Түркістан облысы көш бастап тұр. Жалпы, Арал-Сырдария бассейнінде 125 балық шаруашылығы бар. Балық шаруашылығының саны бойынша екінші орында Есіл бассейні (107), үшінші орында су ресурстарына бай шығыс Зайсан-Ертіс бассейні (44) тұр.
Қазақстанда балық өсіру шаруашылығы әзірге балық аулаумен бәсекелесе алмайды. Балық өсірудің шарттары мен балық шаруашылығының түрлі шығындары көп. ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, былтыр тор, жабық бассейн және тоған фермаларында өсірілген балықтан табиғи су қоймаларынан ауланған балық 2,6 есе көп болған. 2022 жылы 50,6 мың тонна балық ауланды, бұл бір жыл бұрынғыдан 3,3% көп.
Былтыр балық шаруашылығының екі санаты бойынша өнім көлемі құндық мәнде 19 млрд теңгеге жетті. Бір жыл бұрын балық өсірушілер мен балықшылар 14,3 млрд теңгенің өнімін берген, биыл өсім 32,8% болды.
Өңдеу саласында статистер екі негізгі өндірістік көрсеткішті айтады. Бұл нәтижені нақты көрсетеді. Біріншісі — жаңа алынған, салқындатылған немесе мұздатылған (ауланған немесе өсірілген) балық өндірісінің көлемі. Былтыр мұндай балық өнімдері өндірісі 47,5 мың тоннаны құрады (2021 жылдан 17,9% көп). Бес жылдық кезеңде өсу айтарлықтай байқалады: 2017 жылмен салыстырғанда 2022 жылы 80% көбейген.
Екінші көрсеткіш — өңделген және консервіленген балық көлемі. Ол айтарлықтай көп болды: 59 мың тонна. Себебі өңдеуге қабылданған шикізаттың бір бөлігі сырттан әкелінді. Мысалы, Қазақстан аумағында жасалған, бірақ сырттан әкелінген мұхит майшабақтарынан жасалған консервілер. Мұндай консервілер Қазақстанда жасалған өнім саналады. Сонымен қатар, статистикалық есептерде бұл санатқа тек балықтар ғана емес, шаянтәрізділер мен моллюскалар да кіретінін атап өткен жөн.
Leave a reply
