Этноауылдың қонақтары көбейіп келеді

Түркістан қаласындағя туризмді дамыту мақсатында қолға алыған жобалардың бірі – «Этноауыл» алаңы.  Ортағасырлық шығыс базары, шеберлер көшесі, көшпенділер ауылы, хан ордасы, көшпенділер асханасы және сарбаздар ауылы. Бұл кереметтің барлығын осындағы алаңнан көруге болады. Сондай-ақ Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің жанынан бой көтерген кешенде орта ғасырдан бастап, көшпенділер дәуірі, қазақ хандығы мен кешегі ХІХ ғасырға дейінгі қазақ халқының өмір сүру салты мен тұрмыс-тіршілігі толық көрініс тапқан.

Этноауыл 7 бағыт бойынша орналасқан. Алғашқысы көшпенділер ауылы, шеберлер көшесі, шығыс базары, көшпенділер асханасы, сарбаздар ауылы және хан ордасы сияқты жеке-жеке алаңдардан тұрады.

Аталмыш бағыттардың бірі ортағасырлық шеберлер ауылында 40-қа жуық ағаш ұсталары мен темірден түйін түйген шеберлер, тері илеп, кілем тоқитын ісмерлер отырады. Олар келген қонақтарға ұлттық бұйымдардың қалай жасалатынын көрсетіп, технологиясымен таныстырады. Ал көшпенділер асханасында халқымыздың ғасырлар бойы тұтынып, бүгінде ұмыт болған тағам түрлері қайта жаңғыртылып, халыққа ұсынылады. Көшпенділер тұтынған тағам түрлері мен олардың жасалу жолдары этнограф-ғалымдардың көмегімен қалпына келтірілмек.

Жоба ұйымдастырушысы А.Төкеннің айтуынша мұнда көшпенділер тұтынған тағам түрлерімен танысуға болады. Олар қандай ас ішті, қалай тамақтанды? Бүгінге дейін ұмыт болған 80-нен аса тағам түрі ұсынылады. Сондай-ақ хан ордасы мен сарбаздар ауылында көшпенділердің салт-дәстүрі дәріптеліп, ат құлағында ойнаған батырлардың қалай шыныққаны көрсетіледі. Ал шығыс базарында шеберлердің қолынан шыққан дүниелер саудаға шығарылады. Бірегей жоба келген қонақтар мен шетелдік саяхатшылар үшін тарихы терең қазақ мәдениетімен толығырақ танысуға мүмкіндік береді.

Керуен сарайда туристердің жайлылығы үшін барлық жағдай жасалған

Керуен сарайда туристердің жайлылығы үшін барлық жағдай жасалған  Облыс орталығы статусына ие болған 4 жылдың ішінде Түркістан шаһары адам танымастай өзгерді. Әсіресе қаладағы көз тартар әсем ғимараттар мен туристік нысандардың көптеп бой көтеруі туристік қаланың мәртебесін одан әрі асыра түскендей.  Қалада туристерді көптеп тартатын танымал жерлердің бірі – Керуен сарай.

Бүгінде Керуен сарай – шаһар жастарының ең жиі жиналатын орындарының біріне айналған. Мұнда белгілі бір мерзім сайын қазақстандық эстрада жұлдыздарды халыққа арнап концерт өткізіп тұрады. Өнер саласының майталмандары арнайы кеш береді. Өз кезегінде бұл қала тұрғындарының қызығушылығын оятып, еріксіз сонда жетелейді. Мұнда жақында ғана қазақ жастарының арасында танымал Kalіfarniya, 2RAR, Nazima секілді жас әншілер ән айтып қала жастарын қуанышқа бөледі. Олардың әндерін тыңдау үшін осында келген жастар санында есеп болмады.

Кеурен Сарайды Венецияға ұқсататындар өте көп. Себебі мұнда сарайдың ортасындағы көлшікте арнайы қайық қонақтарға қызмет көрсетеді.

Алдымен Венеция туралы аз-кем айта кетсек. Венеция – Италиядағы қала, Венето әкімшілік аймағына қарасты Венеция провинциясында орналасқан.. Аталған қала туристердің сүйікті орны. Бұл өте ерекше қала. 271 мың адам тұратын шағын шаһар 118 аралдан тұрады. Қалада 150 канал бар болса, одан өтетін 400 көпір бар екен. Венецияға жыл сайын 18 млн. адам, күніне 50 мың адам турист келеді. Оларға 425 моторлы қайықтарды жүргізетін гондольерлер қызмет көрсетеді. Айтпақшы, Венеция қаласында канализация жүйесі мүлдем жоқ. Қалдықтар арнайы ойластырылған канал жүйесі арқылы ағып кетеді. Сондықтан да, бұл қаладан сантехник іздеп таба алмайсыз. Қала судың ортасында тұр. Осыған қарамастан мұнда қанша жауын жауса да ешқандай тасқын болмайды екен. Өйткені, бәрі ойластырылып жасалған. Бұл қалада қайықты – гондола деп атайды. Гондола – Венецияның дәстүрлі ескекті қайығы және уақытты рахат, романтикалық жағдайда өткізу құралы. Гондольерлер (гондола ескекшілері) әдетте әнші адамдар болып, қаланы аралау барысында жиі ән шырқайды.

Венеция іспеттес Керуен Сарайдың тарихы терең емес. 2021 жылы 10 сәуірде Түркістан қаласында Орталық Азиядағы ең ірі «Керуен-сарай» көпфункционалды туристік кешенінің  ашылу рәсімі өтті. Инвестициялық жобаны «Turkistan Tourism City» компаниясы іске асырды, кешен құрылысы 2019 жылы желтоқсан айында басталды. Нысан 20,5 га аумақта орналасқан. Мұнда 4 мыңнан астам тұрақты жұмыс орны құрылды. Кешенге Жібек жолы дәуіріндегі саудагерлер мен қолөнершілер көшесі, «ұшатын театр», ат шоуын өткізуге арналған амфитеатр, Шығыс базары, сауда сөрелері мен бутиктер, қонақ үйлер мен мейрамханалар, СПА және фитнес-орталық, кинотеатр, отбасылық ойын-сауық орталығы кіреді. Бұл ретте, барлық құрылымдар су арнасы арқылы байланыстырылған, онда судағы «қайық шеруі» театрландырылған шоуы өткізіледі. «Керуен-сарай» кешенінің Орталық Азияда баламасы жоқ және ол Қожа Ахмет Яссауи кесенесінен кейін өңірге туристер мен инвестицияларды тартатын басты орталыққа айналуы тиіс.

– «Керуен Сарай» – тарихтың кілті. Адам бәрібір бабалар тарихын аңсап тұрады. Сол заманға бір оралғысы келеді. Тым құрыса бірер мезетке. Ежелгі баһадүрлермен қауышу, олар жасаған нығметтерді көзбен көру, олардың рухы мен құдіретін сезіну – бойыңа айырықша күш сыйлайтынын айтқызбай түсінесің. Міне, осындай ғажайыпты киелі Түркістанда, соның ішінде «Керуен Сарайға» барып сезінуге болады, – дейді белгілі журналист Абай Қазбекұлы.

Кешеннің маркетологы Беласар Есенбектің айтуынша, «Керуен Сарай» кәдуілгі кілт пішінінде соғылған. Төбесінен қарасаңыз тап солай. Кілттің ұшы (кешеннен шығып кететін тұсы) Қожа Ахмет Ясауи мавзолейіне барып тіреледі. Яғни, турист сараймен толық танысып болған кезде тарихымыз туралы білім жиып, Ясауи бабамыздың кім болғанынан жеткілікті мағлұмат алады. Сөйтіп, әрі қарай мавзолейді аралауға рухани тұрғыдан дайын болады.

«Кешеннің кіре берісінде және шыға берісінде бесжұлдызды қонақүй орналасқан. Жалпы, кешеннің концепциясы мынадай: адам қыдырып келіп, қонақүйге орналасады, одан кейін су үстіндегі шоуды көреді, ол жерде «Қыз Жібек – Төлеген» фонтан шоуы қойылады. Одан шығып аттар шоуын көру үшін амфитеатрға барады. Одан бөлек түрлі концерттер бар. Сауда жасаймын дегендерге де ерекше жағдай жасалған. «Ұшатын театр» да адамға бұрын-соңды сезінбеген әсер сыйлайды. Бәрін аяқтаған соң мейрамханаға немесе фуд-кортқа барып тамақтана алады. «Керуен Сарай» кешенінің ерекшелігі – ескі тарихымызды жаңа заманауи технологиялармен үйлестіре отырып халыққа жаңа форматта көрсетеді», – дейді ол.

Қызылорда облысының тұрғыны Ергеш Оспановтың айтуынша, Керуен Сарай келген туристі ерекше сезімге бөлейді. Шығысқа тән аура адам бойынан ұзақ уақыт шықпай тұрады.

– Біз көрші Қызылорда облысынан келдік. Жаңақорған ауданынан. Көпшіліктен естіп жатырмыз. Сондықтан «мың естігеннен, бір көрген артық» деп көруге келдік. Өте әсерлі, баяғыдағы Шығыстың үлгісіндегі үйлер, мен орта ғасырда жүргендей сезіндім өзімді, – дейді қызылордалық азамат.

Жоба авторларының айтуынша, сәулетшілер шаһардың архитектуралық келбетін қалыптастырғанда тарихи сабақтастықтыққа ерекше мән берілген. Туристерге қолайлы болу үшін кешен аумағында бірнеше электрокар жұмыс істейді. Жаз кезінде судағы шоуды көрудің өзіне сағатына 13 мың адам жиылған.

Статистика бойынша негізінен бізге Қызылорда, Шымкент, Алматы қалаларынан және Түркістан облысының өзінен адамдар көп келеді. Шетелдік туристер – негізінен Түркия, Франция және басқа да Еуропа елдерінен келушілер. Қазақтың салт-дәстүріне қызығушылық танытқан қытайлық туристер де көп болды. Шетелдік туристер үшін Керуен сарай қызметкерлері үш тілде (қазақ, орыс, ағылшын) еркін сөйлей алатын гидтерді де дайындап қойған. Түрік тілінде еркін сөйлесетін қызметкерлері де бар. Маусымның қызған кезінде күніне 20 мыңға дейін адам келді. Кешен туристер үшін тынығып, демалып, көңіл көтеретін мекен болса, кәсіпкерлер үшін – табыстың көзі. Әсіресе, жаз маусымы кезінде бұл жерде күніне мың доллардан асырып сауда жасауға болады. Беласар Есенбектің айтуынша, кешен ішінде ашық және жабық базарлар ұйымдастырылған. Ол жерде әр апта сайын әр ауданның кәсіпкерлері келіп, өз өнімдері мен тауарларын сатылымға шығара алады. Әрі бұл үшін олардан бір тиын ақы алынбайды.

Туристік орталық аумағын аралай жүріп әлемдік брендтердің сауда желілеріне бас сұғып, ұлттық тағамдар әзірленетін мейрамханалардан ас ішуге де болады. Наурыз айынан бастап естен кетпес әсерлі шоулар қайта басталмақ. Ойын-сауық жобаларының барлығы дерлік келушілердің ежелгі тарихпен, бабалар жолымен, қазақтың қасиетті салт-дәстүрімен таныстыру мақсатында жасалған.

«Керуен сарай» үнемі мамыражай шуға бөленіп, керемет көңіл күй сыйлайды. Мұнда күнде қызу қарбалас, іс-шаралар жиі өтеді.  «Керуен сарай» туристік кешеніндегі демалыс аймағына барып, әлемдегі теңдесі жоқ ұшатын «Алтын самұрық» театры бар. Дүние жүзінде 8D форматында 18 ұшатын театр  болса,  ТМД елдері бойынша мұндай театр жалғыз Түркістан қаласында ғана бар. 8 D форматтағы әсерлі саяхат арқылы қонақтар еліміздің өткені, бүгінгісі мен келешегінің көрінісіне саяхаттай алады.

«Алтын самұрық» театры орналасқан демалыс аймағының ғимараты ерекше көзге түседі. Себебі, ғимарат пішіні жұмыртқа тәрізді болып келген.  Ал, оның кірген бетінде  алтын түстес қыран бүркіті бейнеленген.  Айта кетерлігі, театрға келушілер ең алдымен 20 минут экскурсияға қатысады.  Мекеме қызметкерлері еліміздің тарихын тас ғасырдан  бастап, Жаңа Қазақстанға дейін жоғарғы сенсорлы жүйемен жабдықталған технологиялармен  көрсетіп, оны үш тілде түсіндіреді.  Кейіннен жаңа технологиялы 8 D арқылы  еліміздің ең көрікті елді мекендерінің үстінен «ұшып өтесіз». Адамды көкке самғататын ерекше театр Қожа Ахмет Ясауи бабамызға арналған. Бейнеролик Ахмет Ясауидің шәкіртінің оған қойған сұрағынан басталады. Кейіннен көне Отырар жері, қазіргі Түркістан, Нұр-Сұлтан қалаларына, космос әлеміне саяхаттап, Шарын шатқалы арқылы ұшып өтіп, теңіз әлемімен таныса аласыздар. Туристтердің ең сүйікті орнына айналған театрды тамашалаушылар да көп.

Елімізде туризмді дамыту – мемлекеттік саясаттың басым бағыты екенін ескерсек,  осы саланы  дамыту арқылы Қазақстанның экономикалық жағдайы жақсартып, бірқатар әлеуметтік мәселелерді шешуге болатыны да белгілі. “Алтын Самұрықтың” жанында “Сиқырлы керуен” атты балаларға арналған ойын-сауық орталығы орналасқан. Бұл расымен сиқырлы ғимарат. Сырты бір қарағанда басқа нысандардан ерекшеленбеуі мүмкін. Бірақ ішіне кірсеңіз, шығыс ертегісіне түскендей күй кешесіз.  Ескі мұнаралар, қала орталығындағы базар, қабырғаға ілінген шамдар сізді Аладдин мен Әли Бабаның әлеміне елітіп әкетеді.

Мұнда түрлі әткеншек қойылған. Балалар айналатын кесе мен тез жүретін пойызға отырамын, атқа мініп шабандоз боламын десе де өз еркі. Таңдау көп. Жоба авторларының айтуынша, сауда және ойын-сауық орталықтарында келушілер уақыттарын пайдалы әрі қызықты етіп өткізуі үшін барлық жағдай жасалған. Бұл кешен жылына 300 мың қонақты күтуге қауқарлы.

Ежелгі Күлтөбенің келбеті күрт өзгереді

Мамандардың зерттеуінше қазіргі туристерді жылтыраған дүние мен  заманауи нысандар емес  ежелгі, құпиясын бүккен тарихи орындар көбірек қызықтырады екен. Бұл бағытта Түркістан қаласы туристерді тарихи нысандармен қызықтыра алатын бірден-бір  уристік өңір болып саналады.

Күлтөбе бүгінде туризмнің орталығына айналып отырған Түркістан қаласының ежелгі орталығы.   Күлтөбе алдағы уақытта қасиетті қаладағы туристер тамашалайтын басты нысандардың біріне айналады. Ол үшін бірқатар жобалар қолға алынып жатыр.

Күлтөбе  Түркістан қаласында орналасқан ежелгі бекіністі қоныс және археологиялық ескерткіш. Нысан – ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұра тізіміне енген ескерткіш – Түркістан қаласының шығысындағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі буферлік оңтүстік аймағында, 480 метр жерде орналасқан.

Түркістан қаласының бертінгі ортағасырлық тарихының соңғы кезеңінде, бәлкім, 19-ғасырда Күлтөбе қыраты, бүкіл Оңтүстік рабат сияқты, бекініс қабырғаларымен қоршалғандықтан, Күлтөбе ортағасырлық Түркістанның әскери құрылыс жүйесіне жатады. Осы жағдай 1940 жылдың аяғында Оңтүстік Қазақстан экспедициясы Түркістан бекінісінің орнын алдын ала зерттеген кезде Күлтөбені бертінгі ортағасырлық заман қабаттарындағы дербес ескерткіш ретінде анықтауға мүмкіндік бермесе керек.

Күлтөбе жөніндегі алғашқы археология материалдарды Т.Н.Сенигова басқарған Түркістан отряды берді. 1972 жылы қазба жұмысы қыраттың батыс бөлігінен басталды, бірақ 18–19 ғасырларға жататын әдеттегі тұрғын үй кешендерінің жоғары қабаттары топырақтан аршылғаннан кейін ондағы жұмыс тоқтатылды, Күлтөбеден кездейсоқ табылған 7–8 ғасырлардағы Отырар зергерлігінің теңгелері мен аршылған төмненгі қабаттардан жиналған ерте ортағасырлық қыш ыдысы туралы мағлұматтар ғана жарияланды. Осының негізінде ертедегі Иасы қонысының іздерін бертінгі ортағасырлық Түркістан қаласы қабаттары астынан емес, керісінше, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен біршама оңтүстікке қарай іздеу керек деген М.Е.Массонның болжауы тұжырымдалды.

Соңғы жылдары Күлтөбеде жүргізілген қазба жұмыстарының нәтижесінде Түркістанның болжамды жасы анықталды.  Былтыр Түркістанда отандық, шетелдік тарихшылардың қатысуымен өткен жиында қаланың негізі осыдан 3 мың жыл бұрын қаланған деген пікірлер айтылды. Алайда бұл пікірмен көп тарихшылар келіспейді. Олар мұны дәлелдеу үшін Күлтөбеде кешенді қазба жұмыстарын жүргізу керек дейді.

-Әзірет Сұлтан кесенесіне жақын жердегі  Күлтөбеде қазба жұмыстары сексенінші жылдары жүргізілген. Нәтижесінде қаланың ең төменгі мәдени қабатының бесінші, алтыншы ғасырларға жататыны анықталды. Осыған сүйене отырып ғалымдар қаланың жасы 1500 жыл деген қорытынды берді. 2000 жылдары Мадияр Елеуовтың жетекшілігімен Қазақ-түрік университетінің археологтары Күлтөбенің орталық бөлігіне стратиграфиялық шурф салды. Осының нәтижесі қала жасының 2 мың жыл екенін көрсетті. Бұл кезде Түркістанның 1500 жылдығына дайындық жүріп жатқан. Жоғарыдағылар «біз ЮНЕСКО-ға 1500 жыл деп беріп қойдық» деді.  Күлтөбедегі қазба жұмыстарын көп жылдар бойы белгілі археолог, марқұм Ерболат Смағұлов жүргізген. Ол бертінде қаланың табанында жатқан ең төменгі мәдени қабаттың осыдан 2200 жылға тән екендігін анықтады. Мұның бәрі де нақты айғақтық жәдігерлермен нақтыланған. Қаланың жасын одан әріге ұзартатындай мәдени қабат табылған жоқ. Мен бұған дейін Түркістанның ескі атауы Ясы екендігін, ал тарихтағы Шауғар қаласының орны қазіргі Қарашықта жатқанын  жазған болатынмын. Шетелдік ғалымдардың қатысуымен өткен жиында Б.Байтанаев та мұны атап өтіп, менің тұжырымымды қолдады. Тарихи деректерде Ясы 13 ғасырдан белгілі. Сол кезде армянның патшасы Гетумның жүрген жолы туралы жазылған кітаптарда Сауран мен Отырардың арасында «Асон» деген қаланың бары келтіріледі. Асон осы Ясы болуы керек. Мен мұның 2000 жылы қаланың мерейтойы кезінде шығарылған «Ясы-Түркістан тарихы» атты кітабымда келтірген едім.  Бірақ Ясы 12 ғасырда да болған және солай аталған. Мұны сол дәуірде өмір сүрген Ясауи бабамыздың аты-жөні дәлелдеп тұр емес пе?!-дейді белгілі археолог-ғалым Мұхтар Қожа.

Ғалымның айтуынша, Күлтөбенің орталық бөлігін қазған кезде археолог Ерболат  Смағұлов көне түркі жазуы  бар қыш ыдыс тапқан.  Ғалымдар бұл жазулардың 9 ғасырға жататынын айтып отыр. Бұған дейін Ескі Сауранның орнынан да осындай көне түркі жазуы бар зат шыққан. Яғни, 9 ғасырда арабтар жаулап, ислам діні таралды деген күннің өзінде Түркістанның төңірегінде халық түркі жазуын қолданған. Бұл Түркістанның бүкіл түркі мәдениетінің орталығы болғандығының бір ғана дәлелі.

Түркі халықтарына Қожа Ахмет Ясауи ортақ тұлға. Түркі халықтарының ислам дінінің қабылдауына Ясауи идеясының ықпалы зор болған. Ол исламды өзіндік тілді, ұлттық болмысты сақтай отырып қабылдауға күш салған. Ясауидің еңбектерінде Құдай, Алла сөздерінің орнына Тәңірі деген сөздердің қолданылғаны да содан. Зерттеушілердің айтуынша, Ясауидің сопылық зікірлерінде көне түркілік дәстүрлер байқалады.

-Түркістан деген ұғым жетінші ғасырда пайда болған. Алғашқыда оның шекарасы Әмударияға дейін жеткен. Батыстан арабтардың келуінен кейін  оның аумағы тарылып, Сырдың орта ағысы ғана Түркістан деген атауды сақтап қалған. Басында Түркістан қаланың емес, аймақтың аты болған. Уақыт өте келе 16-17 ғасырларда Ясы қаласының аты Түркістанға айналды. Жер шарында Түркістан біреу ғана. Мұндай жер атауы  бізден басқа бірде-бір түркі мемлекеттерінде кездеспейді,-дейді Мұхтар Қожа.

Тарихшылардың аййтуынша, 14 ғасырдың бірінші жартысында Күлтөбедегі бекініс қиратылып жойылады да, оның бүкіл аумағы зират ретінде пайдаланылады. Күлтөбенің қаңырап бос қалу кезеңі 19 ғасырға дейін созылды, бұл кезде қыратта тағы да ішінара құрылыс салына бастады және кейінірек пайда болған қаланың сыртқы қабырғалары қала аумағына сұғына түседі.

«Күлтөбе қалашығы тарихи объектілерін қалпына келтіру» жобасы  Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 29 желтоқсандағы № 938 қаулысымен бекітілген Түркістан облысын әлеуметтік-экономикалық дамытудың 2024 жылға дейінгі Кешенді жоспарын іске асырудың маңызды бөлігі болып табылады.  Жобаның басты мақсаты -«Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи – мәдени қорық-мұражайының маңызды объектісі-«Күлтөбе қалашығы»  заманауи археологиялық паркін құру. Осы орайда  2019 жылы 27 гектарды құрайтын қалашықтың барлық аумағында толығымен ауқымды георадарлық  сканерлеу жасалды.  Нәтижесінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілетін нақты әрі перспективті нысандар айқындалды. Жоба мемлекетпен  айрықша қорғалатын аумақта,  ЮНЕСКО  ұйымының Дүниежүзілік  мәдени мұралар тізіміне енгізілген Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің айналасында іске асырылатындықтан, қазіргі археологиялық зерттеулер ЮНЕСКО мен ИКОМОС ұйымдарының дүниежүзілік мұра саласындағы халықаралық сарапшылар қауымдастығымен ынтымақтастықта жүзеге асуда. Ғылыми қызметкерлердің пікірінше, Күлтөбе қалашығы тек Қазақстан үшін ғана маңызды емес. Мұнда екі мыңжылдықтағы тарих пен мәдени сабақтастықтығының болғанын көруге болады. Күлтөбе қалашығы ежелгі Ясы қаласының бір бөлігі болғандықтан, ЮНЕСКО сарапшылары консервацияға және ішінара қалпына келтіруге жататын нысандардың тұсаукесерін талқылауға ерекше назар аударды. Айтуларынша, олардың ішінде бірнеше әртүрлі кезең нысандарының эскиздері – қолөнершілердің тұрғын үйлері, жер иеленушілер, ежелгі сауда көшелері, шеберханалар, ішкі аулалар және XII-XIX ғғ. бекініс қабырғаларының элементтері бар. Күлтөбе қалашығындағы ғылыми жұмыстардың  нәтижелері мен келешекте атқарылатын археологиялық  жоспар халықаралық сарапшылардың оң бағасына ие болды. Қалашық келбеті күрт өзгереді.  Сонымен қатар,  сарапшылар жасаған ұсыныстарға сай, қазіргі заманғы сандық технологиялар арқылы ежелгі заманға саяхат жасау мүмкіндігі туады. Бұл дегеніміз болашақта археологиялық парктің қонақтары цифрлы визуализация арқылы тарих қойнауына терең бойлап, әр кезеңді қамтитын шынайы көріністің куәсі болғандай әсерге бөленеді. Яғни, археология ғылымы мен түрлі кезеңдегі көріністерді көз алдыңа әкелетін бүгінгі технология үйлесім табады. Ал жоғарыдағы талқылаудың нәтижелері алдағы уақытта  ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік  мұраларды   бағалау туралы жалпы сараптамалық есебіне енеді деп жоспарлануда.

Тарихыңды білгің келсе, Түркістанға кел!

Бүгінде Түркістан қаласы тарихи туризмнің орталығына айналды. Әсіресе, Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне жаққа барған адам шығыстың ортағасырлық ғажайып шаһарына келгендей күй кешеді. Түркістанда бір кездері уақыт тезіне шыдас бермей немесе түрлі жағдайлармен шөгіп, қираған тарихи нысандарды қалпына келтіру жұмыстары қарқынды жүріп жатыр. Туристердің зор қызығушылығын тудырып отырған солардың бірқатарына тоқтала кетсек.

Мүссәлла қақпасы. ХІХ ғасырда қызмет көрсеткен сәулеттік құрылыстардың бірі. Археологиялық қазба нәтижесінде табылған тарихи-мәдени ескерткіш Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен 150 метр қашықтықта орналасқан. 2009-2010 жылдар аралығында қалпыпа келтіру жұмыстары жүргізілді. Биіктігі 9,5 метр, ені 5 метр, жалпы ұзындығы 26 метр. «Мүсәллә» Әзірет Сұлтан кесенесі алдындағы жұма намазын оқитын алаңның атымен аталған. Арабша – «мүсәллә» — аллаға табыну, намаз оқу, ал «мүсаллә ал-ид» — мейрамдарда намаз оқитын жер дегенді білдіреді. 1864 ж, планда Мүсаллә қақпасы сыртынан ормен қоршалған екі мұнаралы қақпа түрінде берілген, ал, 1865 ж. қаланың осы шығыс бұрышын түсірген жоспарда бұл жерде диаметрі 15 метрлік алып мұнара ғана бейнеленген және цитаделдің оңтүстік мұнарасы мен осы мұнара арасын қалың дуалмен өріп қосқаны көрінеді. Мұндай дуалмен цитаделдің солтүстік мұнарасы мен қаланың шығыс беттегі қорған қамалы арасын да қосып, орыс әскери гарнизоны қаладан оқшауланғаны байқалады. Мүсәллә қақпасы қиратылып оның шығыс мұнарасы барынша үлкейтілгені көрініп тұр. Сірә, бұл оқ атқан кезде артқа қарай сырғып кететін (откат) үлкен зеңбіректер қою үшін жасалған әрекет сияқты. 2009 жылы жүргізілген қазба жұмыстары қақпаның шығыс мұнарасы астынан 170-220 см тереңдікте орналасқан, қалың лай қабатынан тұратын іргетас бар екендігін көрсетті. Оның сақталған бөлігінің диаметрі аса ірі құрылыстың нобайын көрсетеді. Бұл іргетас 1865 жылғы пландағы орыс гарнизоны қайта салған мұнаранікі екендігі анық. Қоқандықтар ХІХ ғасырда салған қақпадан із де қалмаған, дегенмен, 160-170 см тереңдіктен қала қорған қамалы мен тұрғын үйлердің іргелері аршылды. Қақпа сақталмағандықтан Мүсәллә қақпасының орынына цитадел қақпасының көшірмесін тұрғызуға Мәдениет министрлігі мен «Қазқайтажаңғырту» мекемесінің білікті мамандары арнайы шешім қабылдады. Қақпаның мұндай түрі Орта Азия қалаларында көптеп сақталғандығымен белгілі.

Дарбаза қақпасы. Дарбаза қалашық, қамал-қорғанның, үй-жайдың, мекеме ауласының, қораның, тағы басқа екі жаққа ашылатын үлкен қақпасы; кең, биік жарма есік. Оның екі жағында күзет тұратын биік мұнаралар немесе белгілі бір қашықтықта жай ғана жақтаулар орнатылуы мүмкін. Дарбазаға салтанатты сипат, көрік беру үшін оның маңдайшасы мен жақтаулары, қасбеті әр түрлі ою-әрнектермен безендіріліп, әшекейленеді. Ал ішкі жағында дарбазаны бекіту үшін көлденең сырық (бөрене) қойылады, әйтпесе арнаулы құлып ілгіш, кілт салынады.

Есімхан алаңына жақын орналасқан, алаңға ол кезде бақша өнімдерін сататын базар, керуен сарай жайғасқан болатын. «Дарбаза» атауы осы тұстан қалаға қарай Жіңішке каналынан тартылған үлкен арықтың атынан шыққан. 2009-2010 жылдары қайта қалпына келтірілді.

Дарбаза қақпасы жоғарыда айтқанымыздай, «Ясы» қонақ үйі мен жатақхана арасындағы асфальт жолдың астында қалғандықтан 1885 жылы «Живописная Россия» атты кітапта жарияланған литографиялық сурет негізінде қалпына келтірілді. Литографияның өзі фотосуреттен дәлме-дәл көшіріліп жасалғандықтан оның өлшемдерін табу қиындық туғызған жоқ. Алайда өзінің тарихи орнына (қонақ үймен жатақхана арасы) орналастыру мүмкін болмағандықтан және қаладан оқшау, көрінбейтін жерге тұрғызу туристік нысан ретіндегі мәнін жою қаупін туғызатыны ескеріліп, 200-250 метрдей шығысқа қарай жылжытылды. «Дарбаза» атауы осы тұстан қала орына су құю үшін Жіңішке каналынан тартылған үлкен арықтың атынан шыққан. «Дарбаза» сөзінің өзі де «қақпа» деген мағына береді. Бұл қақпаларды қайта қалпына келтіру әлі жарты тірлік, ендігі кезек олардың арасындағы қорған қамалдарды да қайта қалпына келтіру. Сонда ескі қаланың келбеті мен мұндалап тұрмақ.

Есім хан кесенесі. XVII ғасырдан сақталған архитектуралық ескерткіш. Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің батыс мұнарасынан оңтүстікке қарай 12 метр жерде орналасқан. Кесене Қазақ хандығының билеушісі Есім ханның қабірінің басына тұрғызылған.

Кесене қирап, бұзылған қалпында ғана жеткен. Ол XVIII ғасырдың аяғы мен XIX ғасырдың басында бүлінсе керек. Кесене күйдірілген кірпіштен төртбұрышты (9х9 м) етіліп өрілген. Негізгі қасбеті портал түрінде болып келеді. Қасбеттері жылтыр қалақтаспен геометриялық ою-өрнектер түрінде әшекейленген. Оңтүстік-шығыс жағында кесенеге кіретін есік бар. Сақталған қабырғасының енінің 1,2 метр болуы да биік күмбезді көтеруге шыдайтындығын көрсетеді. Еденіне төртбұрышты күйдірілген кірпіш төселген.

Кесенеге 1958 жылы алғышқы зерттеу жұмыстары жүргізілді. 1982 жылы Қазақ КСР-нің тарихи және мәдени маңызы бар ескерткіштер тізіміне енді. 1980 жылдары жартылай қалпына келтірілген. 200 жылы кесененің сақталған бөлігі қайта жөнделді

Жеті ата қақпасы. Қақпаның «Жеті ата»  аталу себебі, бұл жерде Қожа Ахмет Ясауидің  бір молаға жерленген жеті шәкірттерінің бейіті орналасқан. Жеті ата қақпасы 1928-1932 жылдарға дейін сақталып келген. 2009 жылы қайта қалпына келтірілген.Жеті ата қақпасының орыны анықталған соң Түркістан археологиялық отряды 2009 жылы сәуір-маусым айларында қазба жұмыстарын жүргізді. Қақпа атауы қала сыртында оған қарама-қарсы орналасқан Жеті ата мазаратына байланысты шыққан. Бұл мазаратта Қожа Ахмет Ясауидің бір молаға жерленген жеті мүридінің кесенесі болған, оларды халық «Жеті ата» деп атап кеткен. Қақпадан қалаға енген соң Ахмет Ясауидің кесенесіне дейін баратын Жеті ата магистралді көшесі басталады. Қақпа алдындағы ор үстіне Бабырат ата көпірі салынған, 1910 жылы түсірілген суреттен осы көпір мен қақпаның оңтүстік мұнарасының қалдығын және оның солтүстік бетіндегі төбесі тегіс етіліп жабылған Үндемес ата мен Баба Ғаріб кесенелерін, олардың арғы бетіндегі Баб Араб мешітінің күмбезін анық көреміз. Бұл аталған ескерткіштердің барлығы 2009-2011 жылдары аралығында зерттеліп, эскиздік және сәулеттік жобалары дайындалған.

Қазба барысында қақпаның мұналары іргелерінің қалдығы аршылды. Диаметрі 8 метрден сәл асатын мұнаралар бірнеше ірі-ірі жөндеуден өтіп диаметрі 10 метрге дейін жеткен. Биіктігі де 8-9 метрден аспаған. Іші қуыс, екі қабатты, күзетшілерге арналған бөлмелер мен баспалдақтары да қарастырылған. Мұндай қақпалар Орта Азия мен Қазақстан қалаларының кейінгі ортағасырлық кезеңдерінде (ХVІ – ХІХ ғғ.) көптеп кездеседі. Негізгі қабырғасы пахса мен кесектен тұрғызылған, типтік қақпалар түріне жатады.

Рабия Сұлтан бегім кесенесі. Рабия Сұлтан бегім Кесенесі– ортағасырлық сәулет өнері ескерткіші (XV ғ.). Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің оңтүстік-шығысында 60 м жерде. Әмір Теміпрдің немересі, Ұлықбектің қызы, Әбілқайыр ханның әйелі, белгілі хандар Көкенші мен Сүйініштің анасы Рәбия Сұлтан бегімге арнайы салдырылған. Бұл кесененің құлыптасы Қожа Ахмет Ясауидың кесенесінен табылған. Құлыптаста Бегімнің Әмір Темірдің ұлы Ұлықбектің қызы екендігі,1485 жылы қаза болғандығы жазылады. Алғашында 8 бұрышты бір камералы, цилиндр тәріздес барабанға бекітілген биік күмбезі бар құрылыс ретінде салынып, кейіннен көп камералы шаршы жоспарлы құрылыстармен толықтырылған. Кесене – өте үлкен архитектуралық кешен. Оның құрамына 5 үлкен бөлме кіреді. Кесененің қасбеті сүйір ұшты биік арка түрінде жасалған, 8 бұрышты залы және осы залға жапсарлас салынған ұзынша келген тікбұрышты 2 үй-жай бар. Кесененің айналасынан табылған майоликалық және глазурланған тақтайшаларға қарап, оның полихромды қаптамамен қапталғанын көруге болады. Кесененің оңтүстік-шығыс бөлігінде жерасты қабірханаға кіретін есік бар. Қабірхана сыланып, боялған. Онда терімен қапталған ағаш табыттар қойылған. Рәбия Сұлтан бегімнің табытында – «бұл құдіретті Әмір Темір Көрегеннің ұлы, азапты ажалдан қаза тапқан, құдіретті, ұлы сұлтан Ұлықбек Көрегеннің қызы, ақсүйек, (құдай) кешіріп, рақымшылық жасаған, ізгі жасанды Рабия Сұлтан бегімнің тыныштық тауып жатқан жері» деген жолдар бар. Кесене түркістандық жергілікті архитектуралық дәстүр негізінде салынған алғашқы кесене ретінде өте маңызды. 1980 жылдан қалпына келтіру жұмыстары жүргізілуде.

Тәуке хан кесенесі. Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші. Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің оңтүстік-шығыс мұнарасынан 40 метр қашықтықта орналасқан. 1958 жылы Б.Н.Немцова, 1974 жылы Т.Н.Сенигова, 1997 жылы Е.Смағұлов, М.Тұяқбаев жүргізген  археологиялық зерттеу жұмыстарының нәтижесінде сегіз қырлы кесенеде 3 жерлеу орны анықталған. Түркістан археологиялық экспедициясының жетекшісі, археолог М.Тұяқбаевтың «Ескі Түркістан пантеондары» деген еңбегінде төмендегідей мәлімет беріледі:  Сегіз қырлы кесене ХVІІІғ. Тәуке ханға арналып салынған. Бұл жоңғар шапқыншылығы қаупі күшейіп тұрған кез болатын. Тап осы қиын-қыстау заманда шаруашылық кері кетіп, сұлтандар, хандар, билер арасында бірауыздылық, бірлік болмай тұрған.  Осындай кезде 1715 жылы қайтыс болған Тәукеге арнап жер астында мүрдеханасы бар, жер бетіндегі кесенесінің өзі биіктігі 10 метрден кем емес (кесенелердің биіктігі ұзындығына тең болған) алып құрылыс салу аса қиын еді.  Ешбір іргетассыз қаланған бұл құрылыс бітпей жатып өз салмағынан-ақ бірден шөгіп, қирап қалатын еді. Ішіне қойылған құлпытастардың да мрамормен емес жәй ғана құмтастан жасалуы да, құрылымының дәл қасындағы Рабия Сұлтан бегім кесенесінің көшірмесі ғана болуы да, тас қашаушы ұсталардың, тасқа марсия жыр жазатын бәдізшілердің, кесене қалап, күмбез өретін хас шебер мен сәулетшілердің де жоқ болғандығын көрсетеді.

Бұл кесененің биіктігі 6,9-7метр, бір қабат күмбезбен жабылып, пештағы 7 метр шамасында ғана болған. Тәуке хан қайтыс болған соң-ақ оның қабірінің үстіне салына бастаған бұл кесенеде онымен бірге 1724 жылы қайтыс болған ұлы Болат хан мен 1738 жылы  қайтқан кіші ұлы Сәмеке хан да жерленген. 2020 жылы «Қазқайтажаңарту» РМК мекемесі тарапынан кесененің қабырғалары 2,5 метр деңгейге дейін көтерілді.

Хан ордасы. XVII- XVIII ғасырларға тән Хан ордасы Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен батысқа қарай 300 метр жерде орналасқан Тарихтан XVIII ғасырда Ескі Түркістан қаласында екі хан ордасы (цитадель) қатар өмір сүргені белгілі. Бұл жайлы И.В. Ерофееваның «Казахские ханы и ханские династии в XVIII – середине XIX вв.» деген еңбегінен және Б.Т.Тұяқбаева, А.Н.Проскуриннің «Проект регенерации цитадели в городе Туркестане» атты мақаласынан толыққанды деректер табуға болады. Тарихшы И.В.Ерофееваның мақаласындағы деректерде 1743-45 жылдар аралығында Түркістанды және оның айналасындағы қалаларды Әбілмәмбет хан мен Сәмеке ханның үлкен ұлы Сейіттің екіге бөліп билегені айтылған. Бұл жайлы ең алғашқы деректі XVII ғасырдың соңында жасалған Д.Г.Мессершмидт картасынан кездестіреміз. Картаны қаланың 1875 жылғы жобасы және 1954 жылғы картамен, кейінгі жылдардағы план-схемаларымен салыстыра отырып Хан ордасының дәл орны анықталды. Археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған табыстар бұл орынның алтыншы құрылыс қабаты XVII ғасырдың соңы мен XVIIIғасырдың бірінші жартысы арасында қалыптасқандығын, яғни бұл кезеңде Хан ордасын — Тәуке, Қайып, Болат, Сәмеке және Әбілмәмбет хандардың мекен еткен кезеңіне сәйкес келетінін көрсетеді. 1743-1745 жылдар аралығында Сәмеке ханның үлкен ұлы Сейіт Ахмет Ясауи кесенесінің шығыс бетінен екінші Хан ордасын қалыптастырады. Әбілмәмбет хан өлген соң (1771ж.) қазба жүргізіліп жатқан Орданы оның ұлы Болат хан 1798 жылға дейін мекен еткен деген тұжырым жасауға болады. 2011 жылы қазбадан аршылған бөлмелердің 15-інің қабырғалары саз кесекпен қайта өріліп, сақталуына және маңыздылығына қарай олардың биіктіктері 1,2 метрден 2 метрге дейін көтерілді. Бөлмелердегі сыпалар, тандырлар, ташнаулар, сандалдар қайта қалпына келтірілді. Қабырғалары сабан аралас сыбақпен сыбалып ханның тұрған үйінің бір бөлігі сол заманғы көрінісімен жасалды.

Құмшық ата мешіті. Х-ХІІ ғасырларда салынған жер асты археологиялық ескерткіш. Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен оңтүстікке қарай 1 шақырымға жуық жерде, ашық далада орналасқан.

Сопылардың діни рәсімдер өткізуіне арналған. Құмшық Ата мешіті екі бөлмелі, ұзынша келген (10 метрге жуық) ені тар дәлізді, шыға берісінде есігі бар үңгір құрылыс. Шаршы шикі кірпіштерден қаланған. Түкпірдегі мекен-жай көлемі 2х2 метрге жуық, биіктігі 1,6 метр, төбесі шатырлы күмбезбен көмкерілген. Оған іргелес диаметрі 2,5 метр және биіктігі 2 метрдей дөңгелек пошымды үй күмбезделіп жабылған. Дәлізі иірлі келген, негізгі құрылыс күйдірілген кірпіштен қаланған, күмбезбен көмкерілген. Төбенің орта деңгейінен құдық тәріздес, диаметрі 1 м-дей, дәлізге жарық түсетін ойық жасалған. Жер асты мешітке кіретін есік қирап қалғандықтан, баспалдақтың сатылары анықталмаған. Мешіт пен дәліздің қабырғасы шаршы пішінді күйдірілген кірпіштен өрілген. Бөлме қабырғаларында шырағдан қоюға арналған шағын қуыстар бар. Құрылыстың ішкі құрылымы сыланбаған. Жер асты мешіті 10 – 12 ғасырларда өмір сүрген әулие Құмшық Ата атымен байланысты айтылады. Зерттеулер Құмшык Ата мешіті 12 ғасырдан бастап халық жиналып, діни рәсімдер  өтетін орын болғанын растайды.

Құмшық Ата мешітін 1973-1974 ж. Қазақ КСР мәдениет министрі мен Тарихъ, археолдогия және этнографияинститутының  экспедициясы (жетек. Т.Н. Сенигова) зерттеді.

1985 ж. жөндеу жұмыстары жүргізілді. 2003 жылы Құмшық Ата мешіті қалпына келтіріліп, мемлекет қарауына алынған. Жер асты мешіттерін салу рәсімі кеңінен қазіргі Орта Азия мен Қазақстан территорияларын мекендеген халықтар арасында ислам дінімен бірге  кең таралған құбылыс. Ясы шаһарында жер асты мешіттері Ахмет Ясауидің заманында нағыз кемелденген шағына жетті. «Ислам, Энциклопедия словарь» кітабында «Қылует жер асты» ұғымы ХІ ғасырдан бастап түркі халықтары арасында пайда болып, ХІV ғасырға дейін Таяу шығыс пен бүкіл мұсылман әлеміне тарағаны туралы айтылған. Жер асты мешітінің көне шаһар Ясыда бой көтеруі Ахмет Ясауи есімімен тығыз байланысты екендігі даусыз.

Құмшық ата мешіті Қазақ ССР тарих, археология, және этнография иниституты және Қазақ ССР Мәдениет министрлігімен бірлескен археологиялық экспедиция зертттеу жүргізген бұл ғұрыптық құрылыстың басында тік төртбұрышты ойық орналасқан. Ойық кылуетке кіретін есік қызметін атқарып, иректелген тар дәлізбен жалғасады.  Дәліз шеңбер пішінді бөлмеге алып барады және ол қылуеттің негізгі бөлмесі болып табылады. Осы негізгі шеңбер пішінді бөлме төрт бұрышты соңғы бөлмемен аяқталады. Шеңбер пішінді бөлменің төбесі күмбезделіп, ал төрт бұрышты бөлме шатыр тәрізді жабылған. Бөлмелердің қабырғаларында майшамдар үшін кішкентай қуыстар жасалған. Дәлізі иілген түрде негізгі бөлмелер сияқты, күйдірілген кірпіштен қаланған. Дәліздің орта тұсында жарық түсірілуге арналған құдық пішінді ойық орналасқан.

Ел аузындағы аңызға сүйенсек — Қожа Ахмет Ясауи Қылуеттен жер асты жолы арқылы «Әулие Құмшық ата» мешітіне барып мінәжәт етіп отырғандығы айтылады. ХІІ ғ. Құмшық ата да «Ғарда» өмір сүріп, шәкірттері «Шілдехана» бөлмесінде жиылып құлшылық ғибадаттарын жүргізген деуге толық негіз бар.

Құмшық ата мешітін 1973-1974 жж. археолог Т.Н.Сенигова алғаш болып қазба жұмысын жүргізіп зерттеді. Нысанға 1985 жылы жөндеу жұмыстары жүргізілді.

2013 жылы мешіт қайта қалпына келтіріліп, ішкі жағы консервацияланып үсті топырақ үйіндісімен жабылды.

Түркістанға құмбыл инвесторлар көп

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына арнаған «Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам» атты Жолдауында жер қойнауын игеру ісіне инвестиция тарту мәселесіне ерекше назар аударды.

– Ең алдымен, жер қойнауын игеру ісіне инвестиция тарту үшін заңнаманы және рәсімдерді барынша жеңілдету керек. Геологиялық ақпарат туралы бірыңғай мәліметтер банкін құру жұмысын аяқтау қажет.Үкіметке индустрия және жер қойнауын игеру салаларының инвестициялық тартымдылығын арттыруды тапсырамын.Былтыр менің тапсырмам бойынша барлық арнайы экономикалық аймақтың тиімділігі бағаланды. Соның нәтижесінде түйткілді тұстарды анықтап, тың тәсілдерді ойластырдық. Енді арнайы экономикалық аймақтарды дамыту үшін мүлде басқа саясатқа көшкен жөн.Қазіргі таңда шетел компаниялары Қазақстанға көше бастады. Сондықтан, бұл мәселе тіпті өзекті болып отыр, — деді Президент.

Айта кетейік, Түркістан қаласында биыл шетел инвесторлары есебінен 7 жоба іске асырылып, 278 жаңа жұмыс орны ашылды. Бұйыртса, алдағы 5 жылда 10 инвестициялық жобаны жүзеге асыру жоспарлануда. Тарқатып айтар болсақ, оның ішінде 2025 жылға дейін инвесторлар есебінен тұрғын үйлер құрылысын жүзеге асыру көзделген. Ал, 2023 жылы Шейх Халифа бен Заид Аль Нахайянның қоры «Ана мен бала» орталығының құрылысын аяқтап, пайдалануға тапсыратын болады. Сонымен қатар келер жылы «House Development» ЖШС «5000 адамға арналған» мешіт құрылысын бітіретін болады. «BN2» ЖШС-і де бес жұлдызды қонақ үйдің құрылысын аяқтауды жоспарлап отыр.

Мұнан бөлек, 2023 жылы «Интерстрой» ЖШС сауда ойын-сауық орталығының құрылысын аяқтау жоспарланған. 2023 жылы «Қылует» қайырымдылық қоры «Қылует» рухани-мәдени орталығын ашпақ. Осы жылы «Бозарық АБЗ» ЖШС «Асфальт-бетон шығаратын зауытын және битум қоймасының терминалын ашу көзделуде. Келер жылы «BAZIS-A» ЖШС-і «Yassy tower» бизнес орталығының құрылысын, «ATM TURKISTAN HOSPITAL» ЖШС-і 570 койкалық көппрофилді медицина орталығының құрылысын, «Shуmkent Triumph Construction» ЖШС-і сауда ойын-сауық орталығының құрылысын аяқтау жоспарланған.

– Арнайы экономикалық аймақтарға инвестициялық жеңілдіктерді саралап беру керек.  Неғұрлым көп ақша салсаң, соғұрлым көп жеңілдік аласың деген ұстаным басты  қағида болуы қажет. Жұмыс істейтін саласы негізгі бағыт болмаса да, маңызды индустриялық жобаларды жүзеге асыратын инвесторлар бар. Оларға салық және кеден жеңілдіктерін ұсынбай-ақ, жер телімдерін беруге болады.Барлық инвестициялық міндеттемесін адал орындайтын кәсіпорындар да бар. Оларға арнайы экономикалық аймақтан жер телімін жеке меншікке беру мәселесін шешу қажет.Жалпы, инвестиция тарту жұмысын жүйелі жүргізу керек. Бұл – Үкіметтің алдында тұрған басты міндеттің бірі. Келесі мәселе. Бұған дейін айтылғандай, мемлекет өзінің экономикаға араласуын біртіндеп азайта береді.«Самұрық-Қазына» қоры экономиканың басты салаларына бақылау жасауға ғана мүмкіндік беретін мажоритарлы үлесі бар инвесторға айналады. Қордың басқа активтері мен акцияларын жекешелендіру керек. Оны жүзеге асыруға «Халықтық ІРО» тәсілін де қолдануға болады. «Самұрық-Қазына» қоры жеке инвесторлар дербес жүзеге асыра алмайтын аса маңызды жобаларға инвестор ретінде қатыса алады. Мұндай жобаларды Президент анықтайды, — деді Мемлекет басшысы.

Түркістанда «Turkestan» индустриялды аймағын дамыту бағытында көптеген жұмыстар жүзеге асырылуда. Қазіргі таңда аталмыш индустриялды аймақтың қолданыстағы 40 гектар аумағын алып жатқан жер 190 гектарға ұлғайтылды. Инфрақұрылымын жүргізу жұмыстары қолға алынған. Айта кетейік, мұнда 2016-2022 жылдар аралығында 1330 жұмыс орыны ашылып, 27 кәсіпорын іске қосылды. Оның ішінде атап айтар болсақ 2021 жылы 4 жоба іске қосылып, 557-дей жаңа жұмыс орны ашылды.

Бүгінде 3 кәсіпорын, яғни асфальт-бетон, газоблок және газобетон шығаратын зауыттарды іске қосу мақсатында тиісті жұмыстар жүргізілуде. Бұйыртса, аталған зауыттар іске қосылатын болса, 54 жаңа жұмыс орындары ашылатын болады.«Тurkistan»  арнайы экономикалық аймақты дамыту бағытында қалада 4 аймақ жұмыс істеуде. Оның ішінде әкімшілік-іскерлік орталық аумағы  1578,64 гектарды, әуежай аумағы  967 гектарды, тарихи мәдени орталық аумағы  861,75 гектарды, өндірістік аймақ аумағы  180 гектарды алып жатыр. 2019-2023 жылдарға арналған жоспар бойынша 3,5 мыңға жуық жұмыс орындары ашылуы көзделген болатын. Сондай-ақ, 67 жоба жүзеге асырылуы жоспарланды. Бүгінгі 20 жоба іске қосылып, 1590 жұмыс орыны ашылды.

Биыл жыл соңына дейін 244 жаңа жұмыс орнын ашу және 16 жобаны жүзеге асыру көзделген. 180 гектар өндірістік аймақта қолға алынатын жобалар қаладағы үздік жобалардың бірі болмақ. Өйткені, бұл жерлерге инвесторлар тарапынан сұраныс жоғары. Алдағы уақытта мұнда замануи технологиялармен жабдықталған 50 астам кәсіпорын іске қосылатын болады.

Түркістанға келген туристер қайда тұрақтауына болады? Осы сұрақ төңірегінде рухани шаһардағы қонақ үйлер жайлы сөз қозғайық.

Қонақ үй бизнесі қарқынды

Әлемде қонақ үй және мейрамхана кәсіпкерлік саласындағы жетекші сала саналады. Аталған салада көптеген жобалар жүзеге асып, миллиондаған адам табыс тауып жүр. Бүгінгі таңда қонақжайлылық индустриясы Түркістан экономикасының дамуының әлуеті және болашағы зор салалардың бірі болып танылып отыр.  Қонақ үй бизнесі туризмнің маңызды құраушысы ретінде жүреді. Туризм тек қана экономикасына ақша түсірумен бірге мемлекетаралық байланыстардың әлеуметтік және мәдени дамуына ықпалын тигізіп, халықтың танымдық деңгейін көтереді.

Түркістандағы  «KHANAKA» қонақ үйі Түркістанның орталығында, тарихи-этнографиялық мұражайдың жанында орналасқан, қонақ үйдің терезелерінен Қожа Ахмет Ясауи Кесенесі көрінеді. Қонақ үйдің жанында қаланың негізгі жолдары мен көптеген көлік жол айырықтары өтіп жатыр. Қонақ үйдің ішінде демалыс пен іскерлік кездесулерді өткізу үшін барлық жағдайлар жасалған. Мейманхананың лоббиі қонақ үйдің орталық холлында орналасқан. Бір күн ішінде ағымдағы істерді талқылауға мүмкіндік беретін сәнді, тыныш және жайлы орта. Мейманхана жанында Арбат орналасқан. Бай тарихы бар, музыканттар, ақындар мен суретшілердің шабытын оятқан көшеде туристер әсіресе көп жүреді. Мұндағы әр үй – бір тарих. Жайлы орта, арбатты бойлай  серуендеу өте жақсы әсер қалдырады.

Қонақ үй мен мейрамханасы көп қаланың болашағынан көп үміт күтуге болады. Яғни қонақ үй мен мейрамханасы көп елге туристер де көп келеді. Тарихы тереңдегі қала деуге әбден болады. Түркістан қаласы өзінің ерекше ескі ғимараттарымен, дәмханаларымен, қонақжайлылығымен ерекшеленеді. Бүгінде қалаға келуші қонақтардың саны күн санап өсіп келеді. Осыған орай қаланың әл ауқаты жақсарып, келген қонақтарға не түрлі қызмет көрсетіледі. Мәселен келген қонақ ең алдымен баратын қонақ үйлер қазірде жөндеу жұмыстарынан өткізіліп, сұлу қалыпқа енді. Қонақ үй кәсібі де сондықтан шаһармен бірдей ілесіп дамып келеді. Көне Түркістанда келбет беретін осындай ғимараттардың бірі –  «Алпамыс» қонақ үйі.  «Алпамыс» қонақ үйі қаладағы көрнекі жерлердің бірі Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің маңайында орналасқандықтан болар, бұл жерден туристтер үзілген емес. Келген турист ең алдымен қаланың гүлденуіне ықпал етеді. Мәселен турист туристік сапарға құр-қол шықпайтыны белгілі, демек ол қалаға қаражат жұмсау арқылы қала экономикасына едәуір үлес қосады. «Алпамыс» қонақ үйіне қонақтаған туристер сонымен қатар сол жерден нағыз қазақы дастарханнан тамақтана да алады. Кәсіп басшылығының айтуынша, келген туристер біздің қонақжайлыққа дән риза. Түркістан қаласын екі бағытта дамытуға болады. Оның бірі туризм болса, кейінгісі кәсіпкерлік. Қаладағы кәсіпкерлердің саны көбейсе, жұмыссыздықтың саны азайып, халықтың тұрмыс-тіршілігі артатыны анық.

Қаланың әлеуметін арттыруға ықпал жасап жүрген осындай қонақ үйлердің бірі – “Жібек жолы”. “Жібек Жолы” қонақ үйі, люкс сыныбындағы ең жайлы, жайлы және заманауи қонақ үйлердің бірі.  Қонақ үй Жібек Жолы көшесінде, қала орталығынан 5 минуттық жерде, жаңа әкімшілік орталық пен негізгі сауда және ойын-сауық кешендерінен 10 минуттық жерде орналасқан. “Жібек Жолы” қонақ үйінде 50 жайлы нөмір, өз мейрамханасы, лаунж-бар, банкет және конференц-залы бар. Барлық бөлмелер жиһаздың эксклюзивті үлгілерімен жабдықталған, ванна бөлмелері бренд сантехникамен жабдықталған.  “Жібек жолы” қонақ үйі барлық бөлмелерде тәулік бойы таза және жайлы ұстауға мүмкіндік беретін ауаны желдету және кондиционерлеу бірыңғай жүйесімен жабдықталған. Қонақтар үшін ыңғайлы тұрақ, сондай-ақ әуежай мен теміржол вокзалынан трансфер қызметі қарастырылған.  Қонақ үйдегі сервис деңгейі халықаралық стандарттарға және 4 жұлдыз мәртебесіне толық сәйкес келеді. Қазақстанның ірі сауда-экономикалық орталықтарының бірі ретінде Түркістанның дамуымен қатар қонақ үй бизнесінің де дамуы әбден заңды болып көрінеді. Жыл сайын Түркістан өз бизнесін дамытатын немесе қонақжай оңтүстікте демалғысы келетін басқа қалалар мен елдерден келген қонақтар мен туристер үшін қолайлы жағдай жасайды.

Түркістан қаласының тарихы тым тереңде. Мұнда әлемнің түкпір-түкпірінен туристер арнайы келіп, қаланың мәдениетімен танысқысы келеді. Олар біраз заманнан бері келе жатқан Қожа Ахмет Ясауи кесенесін көру үшін алыстан ат арылтып келетіні аян. Оларға қонақ үй міндетті түрде қажет. Түркістанда туристерге қызмет көрсететін бірнеше қонақ үй бар.  Жалпы көне қаланың өткені мен бүгіні жатқан тарих. Түркістан тарихындағы тағдыршешті кезеңдерді басынан өткерген. Ол сонау ғасырлардан бері сауданың орталығы. Қаладан ешқашан қонақ үзілмеген. Бұл қалаға тіпті атағы жер жарған парсы саудагерлері де келіп сауда жасасқан. Демек еліміздің рухани астанасының қазіргі халіне таң қалуға себеп жоқ. Кәсіптің, сауданың иісі шығатын қалаға келуші қонақтар бүгінде ең сапалы түрде саяхаттай алады. Оған көмек қаладағы қонай үйлер. Айта кетейік қазірде қаладағы қонақ үй кәсібі кең өріс жайған. Кәсіпкерлер қонақ үй кәсібін өте мақұлдайды. Қонақ үй де бизнестің ерекше түрі. Олар қаланың экономикасының дамуына айтарлықтай ықпал ететіні анық. Мәселен., осындай қонақ үйлердің бірі – «Айтолсы»н қонай үйі. Қонақ үй негізінен тойхана да болып есептелінеді. Ал тойдан кейін қалған адамдар осы қонақ үйде қонақтай алады.  Айтолсын қонай үйі қала орталығында орналасқан. Қонақ үйдің өте қолайлы жерде орналасуы қалаға келген туристерге атақты Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне жаяу қатынауға мүмкіндік береді. Туристер сондай-ақ қонақ үйдегі ең қолайлы және люкс бөлмелерге орныға алады.

Түркістанға мереке, демалыстарда арнайы ат басын бұрын келетіндер көп.  Қазірде шаһарда кәсіп пен туризмнің қайнап тұрған шағы. Қала облыс орталығы болып белгіленген сәттен бастап, мұнда жаңа ғимараттар мен кәсіпорын, өнеркәсіптер бой түзеп, жұмыссыздық азайып, халықтың әл-ауқаты жақсарған. Мұндағы қонақ үй бизнесі де көз ілестірмей даму үстінде. Сапалы қонақ үйлер көптеген туристерге жайлы орын, құтты мекен бола алады. Мәселен, «Яссы» қонақ үйі. «Яссы» қонақ үйі қаланың ортасында орналасқан. туристердің арасында аса танымалды бұл қонақ үй инфрақұрылымы мен көлік жол айрығымен ерекшеленеді. Қонақ үй 52 бөлмеден тұрады. Олардың: 3- жартылай люкс, 1-люкс және 48-стандартты нөмірлер. Әр бөлмеде туристердің демалуына қолайлы ванна бөлмесі, кабельді теледидар, мини бар, кондиционер бар. Бөлме жағдайы: ванна бөлмесі, телефон, кабельді теледидар, фен, ашылатын терезелер, минибар, кондиционер. Қонақ үй жағдайы: мейрамхана, интернет, автотұрақ, нөмірлерді тәулігіне 24 сағат қызмет көрсету, жүк тасымал қызметі, кір жуатын орын. Түркістанның инвестициялық тартымдылығы жоғары, ары қарай дамытып және кеңейтуге мүмкіндік көп. Болашақта қала елге индустриялды аймақ ретінде танылса керек.

Сонымен бірге қалада “Яссауи” қонақ үйі туристердің ерекше сұранысына ие. “Яссауида” қонақтарға классикалық стильде орындалған және ыңғайлы ұйықтайтын орындармен, мини-бармен, кондиционерлеу жүйесін қоса алғанда заманауи техникамен, сондай-ақ жеке гигиеналық керек-жарақтармен жабдықталған жайлы бөлмелер қарастырылған. Барлық аумақта Wi-Fi арқылы интернетке мүмкіндік бар. Бұл мұнда келуші қонақтар үшін өте ыңғайлы. Қонақ үйдің өзінің жеке мейрамханасы да бар, онда күн сайын ұлттық және еуропалық тағамдар дайындалады. Барда сусындарды кез келген дәмге қарай тапсырыс беруге болады. Жалпы, қонақт үй кәсібінің дамуымен қызмет сапасы да, дизайны да, ас мәзірі де дамып келеді. Бұл қуантарлық жағдай.

“Отау” қонақ үйі Халықаралық қазақ-түрік университетінің жанында, қала орталығында орналасқан. Мұнда Сіз қаланың кез-келген бөлігіне оңай жете аласыз. Отау – Түркістандағы жаңа қонақ үйлердің бірі болып табылады. Әрбір бөлмеде теледидар, тоңазытқыш, телефон, кондиционер бар. Түркістандағы қонақ үйлердің арасында Отау қонақ үйі жоғары деңгейлі сервис сапасымен және қолжетімді бағамен ерекшеленеді. Қонақ үй қонақтары өздерінің бөлмелерінен шықпай Интернетті пайдалана алады. Қонақ үй туристік топтар мен іссапармен келген қонақтар арасында өте танымал. Қонақ үйдің жанында үлкен супермаркет, дәріхана, мейрамханалар, Burger және вафельді үйлер бар. Қонақ үйдегі жалпы бөлме саны – 10, жатын орын саны – 20, ал стандарт бөлмелердің 1 күндік құны 5000 теңгені құрайды. Жалпы, бүгінде қалада бизнеспен айналысатындар үшін көптеген мүмкіндіктер қарастырылған. Тек сол мүмкіндіктерді дұрысынан пайдаланып, кәсіп ашып, іс бастаған жағдайда ғана, қалаға сырттан қаражат айналымға түсіп, қала әл-ауқаты жақсара бастайды.

Түркістан – жас шаһар әрі ескі шаһар. Қаланың мүндай екі атауға ие болуының себебі де жоқ емес. Тамыры терең тарих қойнауында болғанымен, экономикасы жас қала. Қала облыс орталығы болған сәттен бастап, қалада туризм мен кәсіпкерлік кең етек жайып келеді. Оның үстіне кәсібін ашып, мал табамын деушілерге де мемлекет тарапынан көрсетілетін көмек түрлері жетерлік. Қонақ үй кәсібі, мал, егін шаруашылығы, тағам шаруашылығы, өнеркәсіптердің даму да қала экономикасында алдыңғы рөлдерді ойнайтыны белгілі. Мәселен тағамдану орталықтарына да жіті көңіл бөлінуде. Себебі қала үшін басты міндеттердің бірі – туристерге сапалық қызмет түрлерін ұсыну. Сондай-ақ келушілерге жоғары қызмет түрін ұсынатын асхана, шайханалар да аз емес. Солардың бірі – «Дәмді» асханасы. Асхана ас мәзірінде еуропалық, ұйғыр және ұлттық тағам түрлері арзан бағада ұсынылған. Бір адамға орташа есеппен алғанда – 500-1500 теңге аралығында түседі. 150 адамға арналған зал заманауи талаптарға сай жасалынған және мұнда жоғарғы сапада қызмет көрсетіледі. Жұмыс жасайтын аспаздар да өз істерінің маманы. Кәсіп иесі осындай дәмхананы ашу арқылы тек қана қонақтарғы қызмет көрсетіп қана емес, біршама адамдарды жұмыспен де қамтып отыр. Асханалардың көбеюі – қала экономикасының көрсеткіші.  Жалпы кез келген кәсіпорын қаладағы жұмыссыздар санын азайтып, экономикасына бірақ болса да ықпал келтіретіні анық. Сондықтан да қала халқы үшін қалада ашылған кез келген кәсіпкерлік мекеме үлкен қуаныш сыйлайды.

Ал қаладағы “Самарқанд” мейрамханасы қаладағы қонақжайлықтың айқын көрінісі десе болады. Шығыс рухының интерьері, стильді аксессуарлар мен ерекше жайлы атмосфера арқасында сіз шығыс ертегі еліне тап боласыз. Мейрамхананың сиқыршы аспаздары қонақтары үшін таңдаулы және  дәстүрлі тағамдар: хош иісті және өз дәмімен масайрататын палау, дәстүрлі шығыс наны, дәмді және шырынды  қытырлақ қабығымен самса ұсынады. Жас қой етінен дайындалған сорпа да келуші туристерді бей-жай қалдырмайтын көрінеді. Жиырмаға жуық ғажайып кәуаптардың түрлері кез келген қонақты қанағаттандырады. Ыстық тағамдардың үлкен таңдауы, дәмді десерт және жеңіл тәттілер әр қонақтың көнілінен шығады.

Түркістаннан шығыс базарының иісі аңқиды. Ескіде мұда әлем саудагерлері келіп осы қаланың көне базарын аралаған деседі. Әйтсе де сол дәстүрдің әлі күнге дейін шоғы сөнген жоқ. Мұнда келетін туристер қазақы қонақжайлық пен ақ дастарханның куәсі бола алады. Шығыс стилінде тек базам ғана емес, қонақ үй, мейрамханалар да бар. Олар заманауи кейіпке еніп, одан сайын әсерлене түскен. Жалпы қаладағы тағам өнеркәсібінің дамуы ықпал етіп, көптеген мейрамханалардың жұмысы өрбуде. «Керуен Сарай» шәйханасы соның айқын дәлелі деуге болады. Шәйхана табалдырығынан өтсеңіз, сіз әйгілі шығыстың қонақжайлылығын, атмосферасын және ерекше дәмді мәзірді көресіз. Ерекше мәзір үздік ортаазиялық салт-дәстүрлерде жасалған: мұнда сізді салаттар, көжелер мен тәтті тағамдар, ыстық тағамдар және гарнирлер, сондай-ақ гриль мен мангалда дайындалған тағамдар, тандырда пісірілген нандар өз хош иісімен баурайды. Барлығы тек  Ташкент өзгешілігімен жасалған. Біздің аспаз өз ісінің шебері ғана емес, сондай ақ нағыз суретші: оның отбасы дәстүрлі өзбек тағамдарының дайындау әдісін ұрпақтан-ұрпаққа сақтай отырып, әрбір тағамды “жанымен” даярлайды. Тағамдардың дәмімен ғана емес, сонымен қатар олардың мөлшерімен де қуантамыз. Шәйхана шығыс стилінде жасалғандықтан, Сіз өзіңізді Самарканд қаласында тұрғандай әсер аласыз. Мұнда тек туристер ғана емес, базардағы кәсіпкерлер де келіп тамақтанатын көрінеді. Тек тамақтандыру орны ғана емес, бұл маңай сауда кәсібінің қайнап тұрған мекені десе болады.

Түркістан қаласында мейрамхана кәсібі өркендеп, талайдың таңдайынан кетпейтін дәмімен танымал. Түркістан тамағы үшін алыстан арнайы келетіндердің де қарасы көбейіп келеді. Түркістан қаласы өз кезегінде келушілеріне түрлі дәмді тамақтарын ұсынып, көңілдерінен шығуға күш салуда.  Қалаға келушілер көбейген сайын қала экономикасы да артады. Олар тек мейрамхана емес, көптеген нысандарға кіріп сауда-саттықты жүргізеді. Қалада салық төлеп отырған “Түркістан” шайханасы қала қонақтарының көңілінен шығуда.  Аты аңызға айналған қонақжайлылық, еліктірер атмосфера, ерекше дәмді ас мәзірі – “Түркістан” шайханасының табалдырығын аттаған кезде барлық шығыстық сән-салтанат көз алдыңыздан көрінетін болады! Түпнұсқа мәзір ең жақсы Орталық Азия дәстүрлері бойынша жасалған: мұнда сіз салаттар, сорпалар мен кондитерлік өнімдерді, ыстық тағамдар мен оларға арналған гарнирлерді, сондай-ақ грильде және грильде пісірілген тағамдарды, хош иісті нанды таба аласыз – бәрі өте тәбетті. Ташкент дәмі. Шайхана аспаздары өз ісінің кәсіби маманы ғана емес, сонымен қатар нағыз суретші: оның отбасында өзбектің ең жақсы тағамдарының дәстүрлері әр рецепттің «жанын» сақтай отырып, ұрпақтан ұрпаққа беріледі. Шайхана тағамдарының теңдесі жоқ дәміне қоса, шын мәнінде жомарт порциялармен қуантады. Шайхана шығыс стилінде жасалған, мұнда өзіңізді Самарқанның қақ ортасында жүргендей сезінесіз.

«Rixos Turkistan» сыйлы қонақтар түсетін орын

Кәсіпкерлік – кез-келген мемлекеттің экономикасының негізгі қозғаушысы. Кәсіпкерлік негізінен тек бір адамның ғана емес, кәсіпкер жұмыспен қамтитын ондаған адамның хал ақуалын жақсартары анық. Кәсіпкерлік елімізде дами түссе дүкен сөрелері шетелдік емес, отандық өнімдермен толығысып, ел экономикасына елеулі өзгерістер әкеледі.

Түркістан қаласы қазірде екі бағытта дамуда. Оның бірі туризм болса, екіншісі кәсіпкерлік. Бұл тұста қонақ үй мен мейрамхана бизнесіне айрықша көңіл бөлінуде.

Осы тұста кезінде Атамекен жобасының «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы бойынша «Rixos Turkistan» қонақ үйінің ашылуына 7 млрд теңгеге жуық қаражат бөлінді. Қонақ үйдің ашылуы қала мәртебесі үшін ерекше сипатқа ие. 120 орынға шақталған қонақ үй 3 гектар аумақта бой көтерді. 6 қабаттан тұратын ғимаратта 3 бірдей мейрамхана, кинотеатр және іскер топ өкілдері үшін бизнес орталықтар жоспарланған. Жобаның жалпы құны 10 млрд. теңгені құрайды. Жоспар бойынша құрылыс жұмыстары 2020 жылға қарай аяқталды.

Түркістан тарихи-мәдени мұралар мен ескерткіштерге бай өңір. Мұндай жерлерге туристер көптеп ағылатыны мәлім. Сондықтан да туристік инфрақұрылымды барынша жақсарта түсу аса маңызды пункт. Яғни, шетелдік қонақтарды жоғары деңгейде күтіп алу үшін өңірдегі әуежай және темір жол желілерінде сапалы қызметтер көрсетілуі тиіс. Бұл тұрғыда қонақ үйлердің де деңгейі жоғары болуы үлкен мәнге ие. Демек, қаламыз қонақтардың жүріп-тұруына ыңғайла болса, келетін туристердің саны да арта түседі.

Бүгінде «Rixos Turkistan» жоғары деңгейде жұмыс істейтін, көптеген шетелдік туристер түсетін қонақ үй. «Rixos Turkistan» – Түркістан қаласының ең көрнекті жерлерінің бірі ретінде шетелдіктерге ұсынылуда. Аталған қонақ үй бюджетке көп мөлшерде салық төлеп, қала экономикасының дамуына орасан зор үлесін қосуда.

Рухани шаһарға барсаңыз қайдан дәм татқан дұрыс?

Түркістан қаласында соңғы жылдары қоғамдық тамақтану саласында оң өзгеріс көп. Қоғамдық тамақтану орындары заманауи қызмет көрсетіп, елдің көңілінен шығып келеді.

Әсіресе сырттан келетіндерге қаладағы тамақтану орындары жоғары деңгейде қызмет көрсетуге тырысады. Соның бірі – Балкон. “Balcon Restaurant” — түрік, шығыс және әлем тағамдарының асханасының тағамдарын ұсынады. Интерьері талғампаз. Халықтың көңілінен шығады. Көпшілік осындай әдемі жерде тамақ ішкенді ұнатады. Яғни эстетикалық ләззатты алдыңғы орынға қояды.

Ыңғайлы болу үшін көлік тұрағы бар. Көлік тұрағы болмаса көптеген адамдарға қиындық тудырады.  Сол үшін де көптеген адамдар автотұрағы бар жерлерге қонақ болуға тырысады.

Акциялар мен жеңілдіктер де жиі болып тұрады. Мысалы Рамазан айында су, құрма, бауырсақ, айран тегін. Ифтар уақытына арналған түрлі жиынтықтар бар. Нәтижесінде кафе өз тұтынушыларынан айрылмайды.

Жалпы мейрамхана бизнесі арқылы қала экономикасын көтеруге болады. Себебі мейрамханаға жан-жақтан азаматтар келіп, тамақтанып ақша төлеп кетеді. Ал бұл ақшадан мемлекетке салық төленеді. Мейрамханалардан түсетін салық мөлшері артқан сайын мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық ахуалы да артады. Сондықтан да қалада мейрамханалар санының артқаны өте маңызды. Жергілікті әкімдік тарапынан мейрамхана кәсібімен айналысқысы келетін кәсіпкерлерге заң шеңберінде барлық мүмкіндіктер жасалады.

Әсіресе сырттан келетіндерге қаладағы тамақтану орындары жоғары деңгейде қызмет көрсетуге тырысады. Соның бірі – Astau ұлттық тағамдар орталығы. Мұнда халыққа ұлттық тағамдар ұсынады. Сырттан келетіндерге, шетелдік туристерге қазақтың ұлттық тағамдары өте қатты ұнайды. Қазақтың ұлттық тағамдары өте құнарлы. Емдік қасиеті мол.

Қазақ халқы қонақжай, бар тәуірін қонаққа деп сақтаған. Екі – үш қонақ көрпесі, екі – үш қойы тұрмаған шаңырақты қазақ тақыр кедей санаған. Ал бар бола тұра қонаққа қадір құрмет көрсетпеген кісіні «шық бермес шығайбай» атандырған.

Иә қонақжайлылық, мейманды қабылдау, қонақасының жай – жапсарын жетік білу ата – бабамыздан қалған аса қастерлі салтымыз, дәстүріміз.

Жалпы мейрамхана бизнесі арқылы қала экономикасын көтеруге болады. Себебі мейрамханаға жан-жақтан азаматтар келіп, тамақтанып ақша төлеп кетеді. Ал бұл ақшадан мемлекетке салық төленеді. Мейрамханалардан түсетін салық мөлшері артқан сайын мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық ахуалы да артады. Сондықтан да қалада мейрамханалар санының артқаны өте маңызды. Жергілікті әкімдік тарапынан мейрамхана кәсібімен айналысқысы келетін кәсіпкерлерге заң шеңберінде барлық мүмкіндіктер жасалады.

Түркістан қаласында шағын және орта кәсіпкерлік үлесі артып келеді. Шағын және орта кәсіпкерлер әр түрлі салада кәсіп ашып, ісін жүргізеді. Соның бірі – мейрамхана бизнесі. Бұл салада жұмыс өте көп. Себебі адамдар күнделікті тамақтанады. Оларға сапалы қызмет, дәмді тамақ ұсына білу керек.

Түркістанда көпшіліктің көңілінен шығып жүрген мейрамханалар саны көбеюде. Солардың бірі – Ақсарай. «Ақсарай» – жайлы және жылы мейрамхана. Мұнда интерьердегі жылы түстер мен жұмсақ жарық шиеленісті жеңілдететін конверттеу атмосферасын жасайды.⠀

Мұнда сіз іскер серіктесіңізбен түскі ас іше аласыз, достарыңызбен және отбасыңызбен түскі ас іше аласыз немесе жан серігіңізбен маңызды күнді тойлай аласыз. Әдемі интерьер, дәмді тағамдар, сыпайы қызметкерлер – осы және басқа да сәттер өзі туралы айтады!

Жалпы мейрамхана бизнесі арқылы қала экономикасын көтеруге болады. Себебі мейрамханаға жан-жақтан азаматтар келіп, тамақтанып ақша төлеп кетеді. Ал бұл ақшадан мемлекетке салық төленеді. Мейрамханалардан түсетін салық мөлшері артқан сайын мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық ахуалы да артады. Сондықтан да қалада мейрамханалар санының артқаны өте маңызды. Жергілікті әкімдік тарапынан мейрамхана кәсібімен айналысқысы келетін кәсіпкерлерге заң шеңберінде барлық мүмкіндіктер жасалады.

Түркістан қаласында кәсіпкерлік саласы жанданып келеді. Әсіресе мейрамхана бизнесінде бағын сынап жатқандар көп. Олар дәмді тағамдары арқылы көпшілікті тамсандырып жатыр. Түркістанда көпшілікке танылған мейрамханалардың бірі – NAVOIY.

NAVOIY мейрамханасы – отбасымен және достарымен кездесуге ыңғайлы орын. Мейрамханада күрделі тағамдардың кең ассортименті бар, соның ішінде тапсырыс бойынша жасалған және фирмалық тағамдар. Мейрамханадағы тағамдар екі бағытта ұсынылады:

Сізді еуропалық және шығыс асханасының гастрономиялық ләззаттары күтуде.

Әрбір заманауи адам өзінің ұлттық тағамдарының тағамдарынан дәм татып қана қоймай, сонымен қатар халықтардың аспаздық талғамымен танысу үшін ойдан шығарылған гастрономиялық тур жасай алады. NAVOIY мейрамханасы да бұдан тыс қалмады.

Еуропалық және шығыстық аспаздық дәстүрлері өте алуан түрлі және бірнеше ұлттық тағамдармен ұсынылған. Дегенмен, Еуропа мен жұмбақ Шығысты ажыратуға мүмкіндік беретін кейбір ерекшеліктерді ажыратуға болады: Еуропалық асханада дәмдеуіштер, дәмдеуіштер мен дәмдеуіштер шығысқа қарағанда әлдеқайда аз қолданылады. Шығыста жұмыртқа мен саңырауқұлақтан жасалған тағамдар танымал емес. Еуропада бидай ұны сұранысқа ие, ол Шығыста іс жүзінде қолданылмайды. Тұздықтардың көптігі шығыс аспаздық дәстүрінің ерекшелігі болып табылады, Еуропа елдерінде соустар аз танымал. Дәстүрлі мағынада сорпалар еуропалық асхананың ерекшелігі болып табылады. Шығыста олар өте қалың, тұзды немесе салқын екінші тағамдарды еске түсіреді.

Жалпы мейрамхана бизнесі арқылы қала экономикасын көтеруге болады. Себебі мейрамханаға жан-жақтан азаматтар келіп, тамақтанып ақша төлеп кетеді. Ал бұл ақшадан мемлекетке салық төленеді. Мейрамханалардан түсетін салық мөлшері артқан сайын мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық ахуалы да артады. Сондықтан да қалада мейрамханалар санының артқаны өте маңызды. Жергілікті әкімдік тарапынан мейрамхана кәсібімен айналысқысы келетін кәсіпкерлерге заң шеңберінде барлық мүмкіндіктер жасалады.

Түркістан қаласында мейрамхана ісі қарқын алып, республикадағы өзге мегаплистермен бәсекелес бола алатын дәрежеге жетті. Қалада Еуропаға, Шығыс елдеріне тән атмосфералық мейрамхана саны артқан. Соның бірі – KazakhAsia мейрамханасы.

KazakhAsia мейрамханасы (Rixos Turkistan қонақ үйінде орналасқан) – жағымды, сәнді ортада дәмді мәзірі бар паназиялық мейрамхана. Қала қонақтары да, жергілікті тұрғындар да тек Қазақияда бар аспаздық мәзірді тамашалай алады.

Паназиялық тағамдар Оңтүстік-Шығыс Азияның бірқатар елдерінің: Корея, Жапония, Вьетнам, Қытай, Филиппин, Үндістан, Малайзия, Тайланд, Сингапур елдерінің аспаздық дәстүрлерінің қоспасы. Түрлі тағамдар ең талапшыл гурманды таң қалдыра алады. Паназиялық асханаға теңіз өнімдерінің деликатестері, дәмдеуіштер мен жемістер қосылған ет тағамдары, дәмді соустармен хош иістендірілген кеспе тағамдары кіреді. Тақырыптық мейрамханалар мен кафелерге келушілер таңғажайып дәм әлеміне енгенді ұнатады. Мысалы, отандық рестораторлар паназиялық асхананың білгірлерін функоза бұршақ вермишельімен (оны «әйнек» деп те атайды) еркелетеді. ащы жеміс соусындағы асшаяндармен. Әртүрлі салаттар ингредиенттердің түпнұсқа комбинациясы мен керемет, талғампаз дәмімен таң қалдырады.

Жалпы Түркістан мейрамхана бизнесі қарқынды түрде дамып, қала экономикасына зор үлесін қосуда. Қалада алдағы уақытта мейрамханалар саны артады.

Түркістанда мейрамханалар саны өсіп, халыққа сапалы қызмет көрсетуден бәсекелес болуда. Бұл тұтынушылар үшін өте тиімді. Мейрамханалар мемлекетке салық төлеп, қаланың экономикасының артуына өз үлесін қосып жатыр.

Бүгінде Түркістанда дәмді тамақтарымен танылған бірнеше мейрамхана бар. Соның бірі – Ресто-бар «Gold».

«Gold» ресто-бары жапон және еуропалық тағамдардың кең түрін ұсынады. Аспаздар өнімдердің барлық сапалық қасиеттерін сақтайтын, май мен майды қолданбай, тағамдарды сау ететін кәсіби жабдықта пісіреді. Өнімдердің табиғи дәмін сақтау – аспаздық дәстүрлердің лейтмотиві. Кемелдікке ұмтылған аспаздар әр тағамға өз жанының бір бөлігін салады.

Талғампаздық, дәлдік, талғампаздық, талғампаздық – бұл «Gold» мейрамхана-барының асханасының төрт негізгі құрамдас бөлігі, ақылға қонымды және бір мезгілде сезімтал. Банкет залында жанды музыка ойнайды, әрқашан мейірімді қызметкерлер сізге қызмет етеді, мерекенің жайлы атмосферасы ерекше әсерлер мен сезімдер тудырады. Мейрамхана барының безендірілген жылы жарқыраған түстері демалу көңіл-күйін тудырады және сонымен бірге осы жұмаққа қараған қонақтар үшін мереке.

Жұмсақ дивандар мен жастықтар демалуға шақырады. Және мұндағы виртуозды барменнің 101 қолтаңбасы бар коктейльдер жинағы жағымды уақыттан бастап сезімдердің толық ауқымын үйлесімді түрде толықтырады. Бірінші қабатта дәмді әрі қымбат емес тағамдарды жеуге болатын фастфуд мейрамханасы бар. Сізді көктегі десерттер мен сүт коктейльдері жағымды таң қалдырады. Resto-bar “Gold” несие карталарын қабылдайды.

Түркістан қаласында халық шығыс тағамдарына құмар. Оның ішінде – Өзбекстан елінің тағамдарына деген сұраныс өте жоғары. Халық өзбек ағайынның палау секілді ұлттық тағамдарын ерекше ұнатады. Осы орайда Түркістанда өзбек асханасының тағамдарын ұсынатын мейрамханалар саны артуда. Соның бірі – WOV PLOV.

Осындай мейрамханалар клиентінің көптігіне қарай қалаға төлейтін салығының да көлемі артуда.

WOW PLOV мейрамханасы дәмді тағамдар мен салқын сусындардың атмосферасына енуге шақырады. Қоғамдық тамақтандыру орындары қазіргі әлемнің ажырамас бөлігі ғана емес. Ас әзірлеуге қымбат уақыт жұмсағыңыз келмей ме? Оңай ештеңе жоқ: өз қалауыңыз бойынша мейрамхана немесе кафе тауып, мәзірден тағамды таңдаңыз! Салауатты бәсекелестік пен қамқор асхана – аспазшылардың ақша үшін ұсынатын тағам деңгейін сақтайтын екі нәрсе.

Палау – әлемдегі ең танымал және ең көп сұранысқа ие тағамдардың бірі. Палауды жасауды және оны жеуді жақсы білгенімізбен, оның тарихына келгенде айтарымыз таусылып қалатындығы ақиқат. Алайда, бүгінгі жазба сіздің осы олқылығыңыздың орнын толтыра алады.

Палаудың ең алғаш дүниеге келуін б.з.д. 2-3 ғасырларға жатқызуға болады. Дәл осы кезеңде күріш пайда болған еді. Палаудың шыққан жері – Таяу Шығыс және Үндістан. Бұл тағамның жүздеген мәзірі белгілі. Және әрбір елде, әрбір ауданда, әрбір халықта өзіндік ерекшеліктері бар. Каспий жағалауындағы елдерде, Түркіменстаннан бекіре балық қосылған, Түркия мен Өзбекстаннан өрік, анар, алша қосылған, Қазақстаннан жылқы еті мен қазы, құйрық қосылған палауды жей аласыз. Керек десеңіз, әзірбайжандық Шах-Гусейн Кермиов “Әзербайжан палауы” атты кітабына осы тағамның жүзден астам түрін жасап, талдап енгізген.

Түркістан қаласынының бюджетіне мейрамханалар салық төлеп, қала экономикасының артуына көп үлес қосуда. Қалада мейрамхана ашқан кәсіпкерлер қарасы жылдан-жылға көбеюде. Қалада кәсіпкерлік көбейгенде қаржы көлемі де артады. Қаржы артқан жерде әлеуметтік-экономикалық ахуал жақсарады. Қаланың әлеуметтік-экономикалық ахуалының жақсаруына кәсіпкерліктің қосар үлесі зор. Айналымда қаржы көп жүргенде елдің тұрмыс деңгейі артады.

Сондықтан да қалада кәсіпкерлерге жағдай жасаған абзал. Түркістан қаласы әкімдігің қолдауымен киелі шаһарда кәсіпкерлер көптеген жобаларды қолға алып, мейрамханалар салуда. Қаладағы осындай мейрамханалардың бірі – Kerege мейрамханасы.

«Қағанат» қонақ үйінің бірінші қабатында орналасқан «Кереге» атмосфералық мейрамханасы халықаралық тағамдардан дәм татуға шақырады. «Кереге» мейрамханасы Түркістанның Керуен сарай портының таңғажайып көрінісімен таң қалдырады. Мұнда Түркиядан келген атақты аспазы дайындаған дәстүрлі халықаралық тағамдардан дәм тата аласыз, оның әрбір тағамы жарқын және ерекше дәмге ие. Кешкі асты «Кереге» мейрамханасында таңғажайып гастрономиялық саяхатқа айналдыруға болады.

Түркістан қаласы ертегідегі Ер Төстік батырдай жылдам қарқынмен өсіп, дамып келеді. Алдағы уақытта қалада көптеген кәсіпкерлік нысандар салынып, ел игілігі үшін жұмыс істей бермек.

Қазіргі кезде мейрамхана бизнесі Түркістанда қарқынды түрде дамып келеді. Әрі табысты, әрі пайдалы кәсіп түрі саналады. Халықаралық тәжірибеде қонақ үй индустриясы және мейрамхана бизнесі барынша дамыған салалардың бірінші сатысында тұр. Оның үстіне бұл шағын және орта кәсіп түрін ашамын деушілер үшін мемлекет тарапынан қарастырылған кәсіпті қаржылай қолдау көрсететін бағдарлама түрлері де аз емес. Қоғамдық тамақтандыру – халық шаруашылығы экономикасының өте айрықша кіші саласы. Кез келген ел үшін қоғамдық тамақтандыру зор экономикалық рөл атқарды, өйткені ол халықты тамақпен қамтамасыз етіп қана қоймай, көп жұмыс орнын құрып, халықты жұмыспен қамтиды, көп адамдардың санын олар демалуға, балаларымен, достарымен және т.б. демалуға жұмсай алатын уақытты тамақ әзірлеуден босатып, халықтың өмір сүру сапасын да арттырады. Қоғамдық тамақтандырудың ерекше рөлі оның елімізде шағын және орта бизнестің дамуына ықпал етуімен байланысты, осы орайда еліміздегі қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының көбі шағын нысанда ұйымдастырылғанын да атап өтуге болады, тек мейрамхана бизнесі объектілерінің шамалы ғана санын ірі кәсіпорынға жатқызуға болады. Қаладағы қоғамдық тамақтану орталықтарының бірі «Дәулет» кафесі. Аталған тамақтану орны қалаға жан жақтан келген қонақтар мен қала тұрғындарының орнықты мекеніне арналған. Шайханада  150 орын бар. Шайхана атағы еліміздің ғана емес, көршілес елдерге де жететін Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің маңында орналасқандықтан маңайында үнемі шетелдік туристер өрбіп жүреді.

Облыс орталығы Түркістан қаласы қазір мейрамхана кәсібі кеңінен дамып келеді. Мейрамхана кәсібі, тамақтану орындары қашанда қала экономикасында елеулі орында. Ол әсіресе Түркістан секілді туристік қалаларда айқын көрінеді. Қаланың мейрамханаларының бірі де бірегейі “Sky” мейрамханасын бүгінде көпшіліктің сұранысына ие, көрнекті мейрамханалардың алды деуге болады. Мейрамхана ботаникалық бақтың қарама-қарсы жағында орналасқан. Мейрамханада би бұрышы және бірнеше зал бар, олар: караоке залы, Шығыс залы, Африка залы, кантри және поп арт стиліндегі зал, Париж залы, сондай-ақ апачи залы. Мейрамханада, сондай-ақ жазғы терраса бар, онда отбасылық мереке және туылған күндерді тойлауға болады. Терраса 120 орынға есептелген. Мейрамхана мәзірінде шараптардың, коньяктардың, ромның, шампанның, виски мен басқа да сусындардың кең таңдауы, сондай-ақ әлемдік тағамдар ұсынылады. Кеш бойы залда ерекше вокалмен жанды музыка және көңілді жетекші шоу-бағдарлама ойнайды. Мұның бәрі осы мейрамханада жақсы уақыт өткізу үшін жақсы атмосфераны жасайды. Бүгінгі таңда мейрамханалық кәсіптің дамуы өзекті мәселеге айналды. Себебі Түркістан қаласында қызмет көрсету саласы, оның ішінде қоғамдық тамақтандыру саласы өте жоғары қарқынмен дамып келеді. Үш-төрт жылдың ішінде көптеген мейрамханалар мен дәмханалар ашылып, сәтті жұмыс істеуде. Ал бұл өз кезегінде қоғамдық тамақтану саласына сұраныстың барлығын дәлелдейді. Сұранысқа әсер ететін факторлар – ол халықтың табыс деңгейінің жоғарылауы, халықаралық интеграцияның дамуына байланысты елімізге шетел азаматтарының сапар шегіп келуі және де үй атмосферасы сыртында дем алуға деген қажеттіліктің болуы. Мейрамханалық бизнес тартымды әрі перспективті: мейрамхананың орны мен әзірлейтін тағамдарын дұрыс таңдау, атмосфера және білікті ұйымдастырылған қызмет көрсету нарықты тартуға мүмкіндік береді және жоғары пайда мен инвестицияларды қамтамасыз етеді.

Түркістанда кофеханалар көбейіп келеді

Кофе – қуырылған кофе дәндерінен дайындалатын сусын. Ғалымдардың есептеуінше, бүкіл әлемде әр күн сайын 1,6 млрд шыны аяқ кофе ішіледі екен. Осыдан-ақ бұл сусынды жаны сүйетіндердің қатары көп екенін аңғару қиын емес. Мамандар кофенің екі артықшылығын айтады: біріншіден, кофе – андиоксидант есебінде ағзаны әртүрлі химиялық заттар мен токсиндерден тазартады; екіншіден, жұмыс істеу қабілеті мен еңбек өнімділігін арттыратын кофеин (оны артық мөлшерде қолдану зиян). Сондай-ақ кофенің құрамында B дәрумені, калий мен магний бар. Жалпы соңғы жылдары кофеге деген қызығушылық артып келеді. Әсіресе жастар жағы кофені күнделікті тұтынуға айналды. Олар әрбір таңдарын кофе ішумен бастайды. Бүгінде Түркістан қаласының тұрғындарына дәмді кофе ұсынатын кофейнялар саны артуда. Соның бірі – Traveller’s Coffee. Бұл компания – желілік мейрамхана желісі. Ресейден бастау алатын кофейня бүгінде Түркістан қаласында сапалы, дәмді кофемен тұрғындарды қамтамасыз етіп отыр.  Қазіргі таңда кофеханаға күнделікті келуші азаматтардың қарасы мол. Олар мұнда дәмді кофе ішіп, жұмыстарын құлшына аттанады. Кофехана тапқан табысынан жергілікті атқарушы органға салық төлеп, еліміздің экономикасының дамуына айтарлықтай үлес қосуда.  Алдағы уақытта Түркістанда мұндай қоғамдық тамақтану орындары көбейе береді. Әсіресе халықаралық деңгейдегі түрлі мейрамханалар желісі Түркістаннан өз филиалдарын ашуға күш салады.

Дәмі тіл үйіретін, хош иісті сусынның бірі – кофе. Бастауын Таяу шығыстан алатын өсімдік тропиктік аймақтардағы кофе ағашының тұқымы. Кофе ағашы егілген соң, алты жылдан кейін өнім бере бастайды.Әлемде кофенің сан мыңдаған түрі бар. Варашава кофесі, Шығыс кофесі, бразилиялық кофе және т.б. Оның негізгі түсі жасыл, тек қуырған соң қоңырқай тартады. Бұлардың сырт пішіні ұқсас болғанымен, дәмі өз алдына ерекше. Бүгінде кофеге қызығушылар Түркістан қаласында да өте көп. Түркістанда мемлекеттік қызметкерлер таңертең кофе ішіп жұмысына аттанады. Кофе адамға сергектік сыйлайды. Осы орайда Түркістанда түрлі кофеханалар ашылып, халыққа қызмет көрсетуде. Соның бірі – Noshi Madota кофеханасы. Мұнда клиенттерге сапалы қызмет көрсетеді. Тұтынушылар қалаған кофелеріне тапсырыс беріп, жайлы орындыққа отырып күте алады.  Кофеханалар қазіргі таңда жеткілікті деңгейде табыс тауып отыр. Олар әдеттегідей халыққа қызмет етіп қана қоймай, мемлекетке тапқан табысына қарай салық төлеп, қаланың экономикасына айтарлықтай үлестерін қосып келеді. Айта кету керек, мұндай шағын және орта кәсіпкерліктердің үлесі артқан сайын экономикаға қосар пайдасы да артады.  Түркістан қаласында түрлі қоғамдық тамақтану орындарының саны артып, кәсіпкерлік саласы ерекше жанданып келеді. Алдағы уақытта халыққа дәмді ас, сусын ұсынатын мұндай кофеханалар саны арта бермек.

Қазіргі уақытта Қазақстан үшін экономиканы әртараптандыру  және  шикізаттық  емес  секторды дамыту негізгі бағыттардың қатарына еніп отыр. Әлемдік  тәжірибеге  көз  салсақ,  көмірсутегінің  қаржысына ғана сүйенумен алысқа бара алмасымыз мәлім. Бұл ретте туризмнің алар орны ерекше. Туризм – демалу мақсатында, іскерлік және  өзге мақсаттарда қатарынан бір жылдан аспайтын  кезең  ішінде  саяхаттайтын  және  әдеттегі ортасынан  тыс  жерде  орналасқан  орындарда болуды жүзеге асыратын адамдар қызметі. Туризм халық шаруашылығында дербес сала екені  айқын және бұл экономикалық құбылыс болып есептелінеді. Туризм – экономиканың қарқынды дамыған және көп табыс беретін салаларының бірі. Ол жиі  аймақтық даму «катализаторы» рөлін атқарады. Туризмнің  дамуы,  бірінші  кезекте,  саяхаттауға  ыңғайлы  жерлердің  пайда  болуына қатысты. Себебі әлемдегі дәстүрлі саяхат орындары бүгінде өзінің маңыздылығын жоя бастаған.  Осы  тұрғыдан  алғанда,  Қазақстанда  туризмге мол мүмкіндік бар және соның нәтижесінде әлемдік  туризм  нарығының  биігіне  көтерілуі мүмкін.  Сол  мүмкіндіктің  бірі  Түркістан аймағындағы  тарихи  байлықтар  мен  мәдени және рухани құндылықтарды сақтаудың қазіргі жағдайы  –  кесенелер  мен  ежелгі  мешіттерді және  қалашықтарды жөндеу,  қалпына  келтіру жұмыстарын   жүргізе   отырып,   солардың негізінде  тарихи,  мәдени  музей-қорықтарды қалыптастырумен сипатталады.

Туризмнің орталығына айналған Түркістанда туристік сервис те жедел дамып келеді. Туристер жиі келетін қалада қонақ түйлер, мейрамханалар, жалпы туристерге қызмет көрсететін нысандардың көбеюі заңдылық.

Түркістанда туристерге сапалы қызмет түрін ұсынып келе жатқан мейрамханалардың бірі “VOYAGE” туристер үшін тек тамақтанатын орын ғана емес, сонымен қатар көңіл көтеретін мекенге де айналды.

“VOYAGE” мейрамханасы ең үздікті таңдайтындарға арналған. Мейрамхананың ішкі бөлігі ұстамды түсте орнатылған, жағымды фондық музыка және  мейрамхана мәзірі мен сусындары әркімнің көңілінен шығады. Ал кеш батысымен мұнда ерекше өмір басталады. “VOYAGE” белсенді адамдарға арналған сәнді барға айналады. Мұнда демалуды жақсы көретін қонақтар,  ғажайып атмосферамен бірге дәмді тағамдар, тәтті коктейльдердің дәмін тата отырып, жаңа таныстық орната алады.

Бүгінгі таңда қонақ үй-мейрамханалық кәсіптің дамуы өзекті мәселеге айналды. Себебі, Түркістанда қоғамдық тамақтандыру саласы, оның ішінде қонақ үй-мейрамхана саласы өте жоғары қарқынмен дамып келеді. Бес-алты жылдың ішінде көптеген қонақ үй-мейрамханалар мен дәмханалар ашылып, сәтті жұмыс істеуде. Ал бұл өз кезегінде қоғамдық тамақтану саласына сұраныстың барлығын дәлелдейді.  Солардың бірі “Кәусар” мейрамханасы.

“Кәусар” мейрамханасы бұған дейін Шымкент қаласында жұмысын бастап, өз клиенттерінің сенімінен шығып үлгерген. Аталған мейрамхана кеңейіп, Түркістан қаласына да жетті.  Мейрамхана иелерінің айтуынша мейрамхана кәсібі соңғы жылдары кең өріс алып келеді. Түрлі тамақтандыру орындары мен кафе, мейрамханалар да көптеп бой көтеріп келеді. Әрине, көп болған сайын олардың арасындағы бәсекелестік артып, қала әлеуметі артады. Жұлдызға келуші туристер көбінесе ұлттық тағам түрлеріне тапсырыс беретін көрінеді. Келуші қонақтардың көңілінен ұлттық тағамдарыдың көңілінен шыққаны мейрамхана кәсіп иелерінің қалталарын қалыңдататыны анық.  Бес-алты жылдың ішінде көптеген қонақ үй-мейрамханалар мен дәмханалар ашылып, сәтті жұмыс істеуде. Ал бұл өз кезегінде қоғамдық тамақтану саласына сұраныстың барлығын дәлелдейді. Сұранысқа әсер ететін факторлар – ол халықтың табыс деңгейінің жоғарылауы, халықаралық интеграцияның дамуына байланысты елімізге шетел азаматтарының сапар шегіп келуі және де үй атмосферасы сыртында дем алуға деген қажеттіліктің болуы. Түркістанда мейрамхана шаруашылығы даму үстінде және оның түрлері де жылдан-жылға жаңаруда.

Мәселен Түркістан қаласындағы “Эдем” мейрамханасы ашылғанына қаншама жыл өтсе де, өзінің алғашқыдағыдай актуалдылығын жоғалта қоймаған орын. Керісінше, Эдем мейрамханасы өсіп-өркендеп, қонақ үй де ашты. Халықаралық деңгейге шығып, кез-келген шетелдік туристі ұялмай қабылдай алады. Мейрамханадағы ең үлкен зал бір мезгілде 200-ге дейін қонақ қабылдай алады. Кафе өзінің биік төбесі мен кең жайылатын дастарханымен ерекше. Күндіз терезеден түскен жарық мейрамхана ішіне жылылық берсе, күн ұзақ келуші қонақтар нық толы болатын көрінеді. Жалпы бұл сала: сатудан бастап көліктік, қаржылық, сауықтыру және басқа да қызмет түрлерінің ауқымды деңгейін қамтиды. Халықаралық тәжірибеде қонақ үй индустриясы және мейрамхана бизнесі барынша пайдасы жоғары және экономиканың барынша динамикалық саласының, туризмнің жетекші факторы мен базасы болғандықтан, оны шетелде «алтын жұмыртқа әкелуші тауық» деп те атайды.

Түркістан қаласы өнеркәсіп пен кәсіпорынның қайнап жатқан орталығы. Қала қазірде тек қана өндіріс мекемелерінің ғана емес, мейрамхана шаруашылығының қарқынды дамуымен мақтана алады. Бұрыннан келе жатқан мейрамханалармен қатар, жаңа тамақтану орындары, қоғамдық орындар да бой көтеруімен ауызға ілігеді. Мейрамханалық кәсіптің мұндай танымалдылығы қалаға келуші туристер мен еліміздің өзге аумағынан келген қонақтармен байланыстыруға әбден болады. Келгенн турист қалаға құр қол келмейтіні анық. Демек олар өздерімен алып келген қаражатын қаланың экономикалық айналымына жұмсайды.  Осы тұстан шаһардағы тамақтандыру мекемелері айрықша рөл атқарады. Осындай шағын және орта бизнес орындарының бірі – “Аспан” мейрамханасы. Мейрамхана – бұл шығыс және еуропалық дәстүрлердің үйлесімді өрілуі, сондай-ақ отарлық мәдениеттің қайталанбас көрінісі, мейрамханаға ерекше жайлылық пен талғампаздық береді. Аталмыш тамақтану орнына бүгінде келушілер саны артқан. Оның бірінші себебі – қала халқының көбеюі болса, екіншісі – туристердің көптеп келуі.  Мейрамханалық кәсіп қазіргі таңда танымал кәсіп болып есептеледі, себебі қызмет көрсету және туризм салалары өте қатты дамуда. Туристер басқа мемлекеттке саяхатқа барғанда, бірінші кезекте сол елдің тағамдарымен танысқысы келеді. Сол себептен олар мейрамханаларға жиі барады. Тағы мейраманалық кәсіптің танымал болуының бір себебі, ол оның жанжақтылығы. Мейрамханаларға бірінші кезекте адамдар демалу үшін келеді. Ал жоғарыда аталған “Аспан” мейрамханасы өзінің қонақжайлылығымен де, ерекше ас мәзірімен де ерекшеленеді.

Туристерге сапалы қызмет ұсынып отырған нысандардың тағы бірі – “Old city” мейрамханасы. Ерекше стильде салынған мейрамхана келуші қонақтарды сыртынан ішіне дейін таң қалдыра алады. Еуропа стилінде салынған мейрамхана қала орталығына батыс стилін алып келді. Мейрамхана  тамақ жеу үшін ғана салынған орын емес. Мұнда адамдар демалады, кездесу өткізеді, той ұйымдастырады. Бұрын мейрамхана тек қана тамақ ішуге ғана араналған орын болатын, бірақ қазір заман өзгерді. Енді мейрамхана жан жақты орынға айналды. Тарихқа сүйенетін болсақ, бірінші мейрамхана орта ғасырларда ашылғанын еске түсірсек, орта ғасырлық Түркістандағы мейрамхана кәсібі сонау ғасырлар қойнауынан келе жатқанын аңғаруға болады.

Қазір заман тез дамуда. Көптеген кәсіп түрлері шығып, адамдар бастаған кәсіптерінен мол табыс тауып, енді бірі шығынға батуда. Ал әлемде ешқашан өзектілігін жоғалтпайтын кәсіп түрі – мейрамхана кәсібі десек болады. Бүгінгі таңда қонақ үй-мейрамханалық кәсіптің дамуы өзекті мәселеге айналды. Себебі, Түркістанда қоғамдық тамақтандыру саласы, оның ішінде қонақ үй-мейрамхана саласы өте жоғары қарқынмен дамып келеді. Түркістанда қазірде тамақ өнеркәсіп саласы, мейрамхана салаларына баса көңіл бөлінеді. Себебі мейрамхана саласы тек қана туризм тұрғысынан ғана емес, кәсіптік тұрғыдан да басымдықты талап етеді. Қалада мейрамханалардың күрт өсуінің себебі де сол болар.

“Иса стейк хаус” мейрамханасы да күн демей дамып келеді. Мейрамхана табысы қаламен бірдей өсіп келеді. Қазірде мейрамханалар ас мәзірі де әжептеуір өзгерістерге ұшыраған. Ол келген туристердің қаладағы тұрғылықты мейрамханаларға қызығушылығын арттырады. Мейрамханада тек фаст-фуд өнімдерін емес, ыстық отта әзірленетін туристердің сүйіп жейтін стейктері де әзірленеді. Қоғамдық тамақтандыру саласы адамдардың еңбекшіл өмірінде маңызды орын алады, өйткені кез келген жұмысшы азанда үйінен жұмысқа шығып кетіп, кешке бірақ оралатын болса, ол міндетті түрде таңғы шай немесе түскі асқа қоғамдық тамақтандыру орындарына барады. Сондықтан, қоғамдық тамақтандыру орындарының дайындаған өнімдері адамзаттың осындай бөлігінің денсаулығына тікелей əсер етеді. Аталған мейрамхана кәсіптері қалада тек қана тамақ шаруашылығымен айналысып қана  қоймай, қаншама жастарды жұмыспен қамтып, туристердің сүйікті орнына айналады. Сонымен қатар келуші қонақтардың есінде Түркістанды ұзаққа дейін қалдырады деп сенеміз.

Түркістан екі бағытта дамиды. Оның біріншісі туризм болса, екіншісі кәсіпкерлік. Қаланың алдағы басты міндеттерінің бірі туристерді қызықтыру. Бұл тұста қаладағы мейрамхана, ойын-сауық орталықтары, туристік мекемелердің атқаратын рөлі ерекше.  Мейрамхана кәсібі тек қалаға көрік беріп қана қоймай, кәсіпкерлердің қалтасын қалыңдатын, шаһар әлеуметін арттырары анық. Бүгінде бұл бизнесті заманауи түрде жаргоншаласақ, жоғары элиталы, ортаңқолды, фаст-фуд деп бөлуге болады. Элиталы мейрамхана белгілі, бағасы өте қымбат, соған сай жоғары санатты жайлылық, таңдаулы интерьер, ас мәзірінің сан алуандығымен ерекшеленеді. Миддл-классты мейрамхана  қолжетімді бағамен келушілерін жарылқайды. Фаст-фуд болса белгілі стандарттағы тағамдар ғана ұсынады әрі өзіне-өзі қызмет көрсетуіне тура келеді.  Ортаңқолды мейрамхана иесіне жылына 100-ден 350 мың долларға дейін табыс түсіреді. Қолы жүргенде тіпті 500–мың доллардан да асып жығылуы мүмкін. Сондықтан да табысы тұрақты осы салаға ден қоюшылар басым. Эльдорадо мейрамханасы да Түркістан қаласының жергілікті тұрғындары мен қонақтарының сүйікті орындарының бірі болып табылады. Айрықша авторлық тағамдар, қазіргі заманғы дизайн және динамикалық атмосфера бұл мейрамхананы ерекше етеді. “Эльдорадо” күндіз жайлы аспаздық орын болса, ал кешке белсенді адамдарға арналған сәнді көңілді кешенге айналады. Мейрамхананың жазғы балкон алаңы бар, одан көшеге қарап отырып тамақтануға болады. Мәзір үлкен түрлілігімен ерекшеленеді және еуропа мен азия елдерінің тағамдарын ұсынады. Аспаз өз қонақтарын ең дәмді, еуропалық стандартқа сай, ерекше тағамдармен қуантады.

Түркістан бизнесті жүргізуге ең қолайлы жағдайы бар қалалар қатарына кіреді. Демек, бизнеспен шұғылданғысы келген, кәсібін ашуға оңтайланып жүрген азаматтарға жол ашық. Мұндай азаматтарды қолдауға арналған мемлекеттік бағдарламалар да көптеп қабылданып жатыр.  Бұрынғыдай жөн-жосықсыз тексерулерге де тыйым салына бастады. Болашақта бизнеске қолайлы орта қалыптастыруға қолбайлау болып отырған барлық  енжар құқықтық нормалардың күші жою керектігін Елбасы да айтты. Алдағы мақсат – орта және шағын бизнестің үлесін арттырып, ел дамуын орнықтыра түсу.  Осындай шағын және орта бизнестер қатарына қаладағы мейрамханалардың көшін жатқызуға болады. Бәсекелесі көп сала болып саналғанымен табысы да айтарлықтай. Мейрамхана шаруашылығын жүргізушілердің тақырға отырғаны жоқ. Істің көзін таба білсе, келушілерге бармағын жалап жейтін дәмді асын ұсынса болғаны. Жайлы асмосферада, ырғақты әуенмен, дәмді ас ішкен тұтынушы айналып соғары анық. Тұтынушыларының тамырын тап басып, тұрақты клиентіне айналдыру үшін барын салатындар бар. Тіпті шетелдерден майталман аспаздар шақырып, шаруасын шалқытып жүргендер жетерлік. «Алаш айнасы» мейрамхана бизнесінің тамырын басып көрді.  Осы салаға инвестиция салу да бүгінгі күні жанып тұрған сәнге айналғаны да шындық.