ПРЕЗИДЕНТ РЕФОРМАСЫ: БІЛІМНІҢ САЛТАНАТЫ ЖӘНЕ ҰЛТТЫҢ ЖАҢА БОЛМЫСЫ

“Білім саласындағы басты мәселенің бірі – ұстаздар жалақысының аздығы. Мен 2021 жылдың қаңтар айынан бас­тап мұғалімдердің еңбекақысын 25 пайызға көбейту жөнінде шешім қабыл­дадым. Жалақы мөлшері алдағы уақытта да арта береді. Бұл мақсатқа алдағы үш жылда қосымша 1,2 триллион теңге бөлінеді.Біз балалардың мектепке дейінгі жан-жақты даму мәселесін шешуіміз керек. 2025 жылға қарай 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен 100 пайыз қамтамасыз етуді міндеттеймін.Бұл түйткіл мемлекеттік балабақша салумен ғана шешілмейді. Осы іске жеке бизнесті тартып, қолдаудың жа­ңа түр­лерін, соның ішінде қаржылан­дырудың ваучерлік тәсілін ойластыру қажет. Ата-аналар кез келген балабақшаны немесе мектепті таңдап, мемлекет берген ваучермен төлем жасай алады.Мамандардың негіздеуінше, мем­ле­кеттің тек дарынды оқушыларды қолдауы балалар арасында әлеуметтік ара-жікті ұлғайтуы мүмкін. Бұған жол беруге болмайды.Осыған орай, мемлекет қара­пайым мектептерге қолдау көрсетеді. Сонымен бірге бұл қадам қала мен ауыл ара­сын­дағы білім беру саласындағы алшақ­тықты қысқартуға жол ашады.Азаматтардың сауаттылығы мен цифр­­лы біліктілігін арттыру мақса­тында Үкі­метке Үздіксіз білім беру тұжы­рым­дама­сын әзірлеуді тапсырамын. Бұл құ­жат­та бейресми білім берудің баламалы нұс­қаларын көптеп енгізу, өз бетінше оқу нә­тижелерін мойындау, кәсіби дағ­ды­­ларды сертификаттау мәселелерін қарас­тыру қажет.Сонымен бірге біз кәсіби білім бе­ру­дің бүкіл жүйесін еңбек нарығында сұ­ра­нысқа ие білікті мамандар қалып­тас­тыруға бағыттағанымыз жөн.Кәсіпкерлердің жаңа буынын қалып­тас­­тыруға басымдық беріледі. Сол се­бепті «Кәсіпкерлік негіздері» пәні мек­­тептен бастап жоғары оқу орнына де­йін­гі барлық білім беру сатысында оқы­ты­луы керек.Өскелең ұрпақтың спорттық және шы­ғар­машылық әлеуетіне аса назар аудару қажет.Қаржы тапшылығы кезінде мемле­кет бюджеті есебінен кәсіби спорт клуб­тарын толықтай қамтамасыз ету­дің қажеті жоқ. Мемлекеттің және квази­мем­лекеттік компаниялардың бюджетінен миллиардтаған теңге тиімсіз жұмсалуда.Бұқаралық спортқа, дене тәрбиесіне және балаларға басымдық беру керек. Әр облыста, ірі аудан орталықтарында спорт үйірмелерін ашу қажет.«Балалар үйірмесі» қызметін қайта қалпына келтірген жөн. Онда жастарымыз қолөнердің және шығармашылықтың бастапқы негіздерімен танысар еді. Балалар үшін қатерлі бүгінгідей аумалы-төкпелі заманда олардың күш-жігері мен қызығушылығын дұрыс арнаға бағыттау аса маңызды. Балалар мемлекетіміздің болашағы емес пе?! Әкімдердің жұмысын осы өлшем бойынша да бағалаймыз.Білім беру сапасы туралы бірер сөз. Былтыр мен дипломды оңды-сол­ды үлестірумен айналысатын білім меке­мелерін жабуды тапсырған болатынмын.Білім беруді табысты бизнеске айнал­дырған ықпалды адамдардың қарсы­лығынан бұл жұмыс баяу жүруде. Бірақ проблеманы шешу керек. Премьер-Министр бұл мәселені ерекше бақылауға алуға тиіс.Ғылым саласын дамыту туралы да айтқым келеді.Бұл мәселе бойынша бізге тың көз­қа­рас пен жаңа тәсілдер керек, сондай-ақ ха­лық­аралық тәжірибеге арқа сүйеуіміз қажет.Үкіметке жыл сайын әлемнің жетекші ғылыми орталықтарында 500 ғалымның тағылымдамадан өтуін қамтамасыз етуді, сондай-ақ «Жас ғалым» жобасы аясында зерттеу жүргізу үшін 1000 грант бөлуді тапсырамын.Ғылымды қаржыландырудың және қол­даудың маңызды көзі – ірі кәсіп­орындардың, әсіресе шикізат саласын­дағы компаниялардың қаражаты.Тапқан табыстың 1 пайызын ғылым мен технологияны дамытуға беру туралы қол­даныстағы норма талаптары сақталмай отыр. Көп жағдайда бұл қаражат компа­ниялардың ішінде бөлініске түсіп кетеді. Үкіметке осы қаражатты жинақтау ісін орта­лықтандыруды және оның бюджет арқылы жалпыұлттық ғылыми басым­дық­қа сай бөлінуін қамтамасыз етуді тапсы­рамын. Ірі бизнес өкілдері өңірлік универ­си­теттердің ғылыми қызметін қамқор­лыққа алса, нұр үстіне нұр болар еді.Бізге елімізді ғылыми-технологиялық тұрғыдан дамыту жөніндегі арнаулы бағдарламалық құжат қажет. Оның бас­ты міндеті ұлттық деңгейдегі нақты мәселелерді шешуге ғылымның әлеуетін пайдалану болмақ”, деді Президент.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев барша отандастарымызға арнаған  Жолдауында ел дамуының негізгі аспектілерін, білім беру жүйесінің өзекті бағыттарын айқындады. Қасым-Жомарт Кемелұлы жоғары сыныптарда жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндер мен ағылшын тілін оқытуды күшейту қажеттігін атап өтті. Шынында да, бітіруші сынып оқушылары бейіндік пәндерді тереңдетіп оқу және жоғары оқу орындарына түсуге дайындық үшін жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы пәндерді таңдайды.  Бұл ретте Ұлттық тестілеу орталығының деректеріне сәйкес, түлектердің көпшілігі ҰБТ тапсыру кезінде математика, физика, химия және биология сияқты жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндерді таңдайды. Сондықтан аталған пәндерді оқыту сапасын арттыру үшін педагогтердің біліктілігін үнемі арттыру, мектептің химия, биология, физика кабинеттерін қажетті материалдық-техникалық жабдықтармен қамтамасыз ету қажет. Бұл деңгей еліміздің және әлемнің жетекші университеттеріне түсу үшін жеткілікті болып саналады. Сондай-ақ, Мемлекет басшысы бүгінгі Жолдауында азаматтардың құқықтық және қаржылық сауаттылығын арттыру қажеттігін атап өтті. Алтынсарин академиясы президентінің айтуынша, өткен оқу жылында мектептерде оқушыларға қаржылық сауаттылық негіздерін үйрететін «Жаһандық құзыреттер» курсы оқытыла бастады. Курс өзінің тиімділігін көрсетті, ол оқушылардың ерте кәсіби бағдарлануына көмектеседі және білім алушылардың бойына ХХІ ғасыр дағдыларын қалыптастырады. Жаңа оқу жылынан бастап «Жаһандық құзыреттер» курсы 5-11 сыныптарда міндетті курс ретінде оқытылады. Жаңа оқу жылында ерте кәсіптік бағдар беруге, инклюзивті орта мәдениетін қалыптастыруға және оқыту мен тәрбиелеу арқылы қазақстандық оқушылардың бойында адамгершілік, жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды дамытуға ерекше назар аударылатынын атап өткім келеді. Қасым-Жомарт Тоқаев айтқандай, «Орта білім беру сапасы – табысты ұлттың қалыптасуының маңызды шарты». Сондықтан қазақстандық оқушыларды жан-жақты оқыту және дамыту үшін қолайлы жағдай жасау – біздің ортақ міндетіміз. Еске салайық, бұған дейін оқу-ағарту министрі Асхат Аймағамбетов биылғы оқу жылының ерекшелеріктерін айтып берген болатын. Биыл 400 мыңға жуық бала 1-сыныпқа барады. Сондай-ақ, 170 мың түлек мектеп бітіреді. Ал 2023 жылғы қаңтардан бастап педагогтердің, балабақша тәрбиешілерінің және басқа да білім саласы қызметкерлерінің жалақысы тағы да 25 пайызға өседі. Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек бүгіннен бастап Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша жоғары оқу орындары студенттерінің шәкіртақысы 20 пайызға, магистранттар мен докторанттардың шәкіртақысы 15 пайызға өсетінін еске салды.

ҚР Премьер-Министрінің орынбасары Алтай Көлгіновтің қатысуымен өткен Ғылым және жоғары білім министрлігінің кеңейтілген алқа отырысында ғылым және жоғары білім саласында 2022 жылы атқарылған жұмыс қорытындылары мен алдағы жылға қойылған міндеттер талқыланды.  Ведомство басшысы Саясат Нұрбек өткен жылғы жұмыстың негізгі нәтижелері туралы баяндады.Ғылым және жоғары білім министрлігі ҰБТ нәтижесіне қарай гранттар құнын саралау жұмыстарын бастады (30%-дан 100%-ға ). Сондай-ақ ЖОО-да жылдық 2-3%-бен оқу ақысын төлеуге ұзақ мерзімді жеңілдетілген несие беру мәселелері де пысықталуда. Студенттерді баспанамен қамтамасыз ету үшін ЖОО басшылары әкімдіктермен бірлесе отырып, жатақхана салуға инвесторлар тартатын болады. 2022 жылы ғылымды қаржыландыру 70%-ға ұлғайды, ғалымдар мен зерттеушілер саны 1,5 есе өсті. Жетекші ғалымдардың жалақысы негізгі қаржыландыруға қосылды. 11 ғылыми-зерттеу институтын тікелей толық қаржыландыру енгізілді. 2023 жылы қолданбалы ғылымды қаржыландыруды кезең-кезеңмен ұлғайту көзделген. Оның ішінде ғылыми зерттеулерді бизнеспен бірлесіп қаржыландыру да қарастырылған. Жетекші жоғары оқу орындары мен ірі кәсіпорындардың жанындағы мамандандырылған инжинирингтік орталықтар мен ғылыми-технологиялық парктер дами түспек. Осы жылы ғылыми зерттеулердің экономикалық тиімділігін арттыру, жаңа технологияларды әзірлеу және беру жөніндегі нормаларды көздейтін «Ғылым және технологиялық саясат туралы» жаңа заң әзірленетін болады.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша үздік әлемдік тәжірибені ескере отырып, ғылым саласындағы мемлекеттік саясатты жетілдіру мақсатында жетекші ғалымдардың қатысуымен Ғылым және технологиялар жөніндегі ұлттық кеңес құрылады. Өз кезегінде А.Көлгінов Мемлекет басшысының ғылым мен жоғары білімді дамыту тұрғысындағы тапсырмаларын сапалы орындаудың маңыздылығын атап өтті. Вице-премьер барлық университеттерде ашық, адал, шығармашылық академиялық атмосфера болуы керектігін баса айтты. Университеттердің инфрақұрылымы мен жұмсалатын қаржы көзі оқытушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысуына және студенттерге жағдай жасауға бағытталуы тиіс.